Ælfric's Lives of Saints/01chr
uiii kl̅ ianuarii. natiuitas domini nostri iesu christi
001 Men ða leofestan hƿilon ǽr ƿe sædon eoƿ hú ure hælend crist on þisum dæge on soðre menniscnysse acenned ƿæs of þæm halgan mædene marian.
003 Nu ƿylle ƿe sƿa þeah for ðyses dæges mærðe eoƿer mód mid þære gastlican lare onbryrdan eoƿ tó blisse þurh gód.
005 Sume gedƿól-mén ƿæron þuruh deoful besƿicane sƿa hi cƿædon þǽt crist godes sunu nære æfre mid þam halgan fæder ƿuniende · ác ƿære súm tíma · ær þan þe he acenned ƿære · ac halige godspéll hæfð ofersƿiðod sƿylcera gedƿolena andgit for-oft.
009 Þa iudeiscan axodon crist hƿæt he ƿære.
009 Ða andƿyrde he him þus.
010 Ego súm principiū · qui et loquor uobis. Ic eom angínn · þe eoƿ to spræce.
011 Nu ge habbað gehered hu se hælend be him sylfum sprǽc · hé is ordfruma · ⁊ angin ealra þinga · mid his heofonlican fæder · ⁊ mid þam halgan gaste.
014 Se fæder is ángin · ⁊ se sunu ís angin · ⁊ se halga gást ís angin · ác hí ne synd na þreo anginnu · ác hí eallre þry synden án angin · ⁊ án ælmihtig god æfre únbegunnen · ⁊ úngeændod · ac se man ƿét þe ƿyle habban ænig þincg ǽr anginne · forþan ðe seo halige þrynnes · is anginn · ⁊ án scyppend ealra gesceafta ⁊ nan þing næs ne nys ƿuniende þe se an ƿyrhta ne gesceope; [sic @ Skeat]
019 Gif hƿylc gedƿola · oððe aƿoffod man · ƿyle furðor smeagen ⁊ þæt [sic @ Skeat] anginn oferstígan · mid dysilicere dyrstignesse · þonne bið he þam men gelíc þe arærþ sume heage hlæddre · ⁊ stihð be þære hlæddre stapum · oð he to ðæm ænde becume · ⁊ ƿylle þonne git stígan ufor · astihð þonne buton stapū · oð [sic @ Skeat] he stedeleas fylþ mid mycclum ƿyrsan fylle sƿa he furðor stáh.
025 Ðreo þing synd on middanearde · án is hƿilƿend-lic · þe hæfð ægðer ge ordfrūman ge ende · þæt [sic @ Skeat] synd nytenu · ⁊ ealle saƿul-lease þing þe on-gunnan þa þa hí god gesceop · ⁊ æft geændiað ⁊ to nahte geƿurðaþ.
028 Oðer þing ís éce · sƿa hit hæfð ordfruman · ⁊ næfð nenne ende · synd ænglas ⁊ manna saula · þe ongunnen ða þa hí god gesceop · ác hí ne ge-endiað næfre.
031 Ðridde þing ís ece · sƿá hit næfð naðor ne ordfruman ne ende · ís se ána ælmihtiga god on þrynnesse · ⁊ ón annysse · æfre ƿuniende un-asmeagendlic · ⁊ un-asæcgendlíc.
033 Se fæder ís angin · of nanū oðrū · ⁊ se sunu ís angin · æfre of þam fæder acenned · ⁊ se halga gast ís angin · æfre of þam fæder · ⁊ of þam sunu · na acenned ác forð-stæppende forðan þe se sunu is þæs fæder ƿísdom · of him · ⁊ mid him · ⁊ se halga gast ís heora begra ƿylle · ⁊ lufu · of him bam · ⁊ mid him bam.
038 On ðisne enne god ƿé sceolon geleafan · ⁊ hine mid ƿeorcū ƿurðian · forðan · þe ealle þa halgan béc ægðer ge on þære ealdan · ǽ · ge on þære níƿan soðlice sprecað be þere halgan ðrynnysse · ⁊ soðre annysse.
041 Þæs án scyppend ƿát ealle þing · ⁊ gesihð ge gedón ís · ge þe nú ís · ge ðe to-ƿeard ís · ne he nán þing ne for-gít · ne him nan þing ætfleon ne mæg.
044 Ne ón-dret he him nanes þinges · forðan þe he næfð nenne riccran · ne furðon nanne him gelicne.
045 Symble he bið gyfende · ⁊ he ne ƿanað sƿa-þǽh nan þing hís · ne him nanes þinges nis neod-þearf.
047 Symble he bið ælmihtig god · forðan ðe he symble ƿyle gód · ⁊ næfre nán yfel · ác he hatað þá yfel-ƿyrcendan · ⁊ þá unriht-ƿisan.
049 Ðá gesceafta þe þæs án scyppend gescéop synden mænig-fealde · ⁊ mislices hiƿes · ⁊ úngelíce farað.
051 Sume sindon ungeseƿenlice gastas · butan lichoman sƿá sƿá synd ænglas on heofonum.
052 Sume syndan creopende on eorðan · mid eallū lichoman · sƿá sƿá ƿurmas doð.
053 Sume gað on tƿā fotum · sume on feoƿer fotū.
054 Sume fleoð mid fyðerū · sume on flodum sƿimmað · ⁊ hí ealle sƿa-þeah alotene beoð to þære eorðan ƿeard · ⁊ þider ƿilniað · oððe þæs þe him lyst · oððe þæs þe hí beþurfon · ác se mán ana gæð úprihte · getacnað · hé sceall má þæncan úpp · þonne nyðer · þelǽs þe mód sy neoðer · þonne se lichoma ⁊ he sceal smeagen embe æce líf · þe hé to gesceapen ƿæs · sƿiðor þonne embe þa eorðlican þing · sƿá sƿá hís ƿæstm him gebicnað.
061 Ealle þás gesceafta habbað anginn · ⁊ sume eac ende sƿá sƿá ƿe ǽr cƿǽdon · ác se soða syppend næfð nán angin · forðan þe he ís him sylf angin · na gesceapen · ne geƿorht ·
064 Se geƿorhte ealle þing · ⁊ ƿunað · á · ón ǽcnysse.
064 Hine ne mihte nán þing geƿyrcean · for ðon þe nán þing næs ær hé · ⁊ gif hé geƿorht ƿære ne ƿurde hé næfre ælmihtig god.
067 Æft gif hƿylc geƿytleas man · ƿenð he hine sylfne geƿorhte · þonne axie ƿé hú hé mihte hine sylfne geƿyrcean gif he ǽr nés.
069 He ƿǽs æfre úngeƿorht · ⁊ æfre ƿunað un-ge-endod.
070 His ƿe magon ƿundrian · ⁊ ƿé ne magon · ne ne motan · ná furðor embe þis smeagen · gif ƿe nellað us sylfe for-pæran ·
071 Seo sunne þe onliht ealne mid-eard ís godes gesceaft · ⁊ ƿe magon understandan hyre leoht ís of hyre · ná heo of þā leohte · ⁊ seo hætu gæð of þære sunnan · ⁊ of hire leohte gelíce.
074 Sƿá eac þæs ælmihtigan godes sunu ís æfre of þæm fæder acenned · soð leoht · ⁊ soð ƿisdō · ⁊ se halga gast ís æfre of him bam · na acenned · ác forðsteppende · ⁊ sé sunu ána · under-fæng menniscnysse ⁊ on þisū dege ƿearð to menn geboren · to þi hé ƿolde ús to hís ríce gefæccan.
079 Nis nanū menn on ðisum deadlican life libbendū nanes þinges · sƿa mycel neod · sƿa him biþ he cunne þonne ælmihtigan god mid geleafan · ⁊ siþþan his agene saƿle: [sic @ Skeat]
082 Ƿe habbað eoƿ oft gesæd eoƿerne geleafan be þære halgan ðrynnysse.
083 Nu ƿylle ƿe eoƿ sū þing be eoƿre saƿle sæccgan · sceortlice gif ƿé magon.
084 Ealle þa geleaffullan fæderas þe godes lare aƿriton · sædon untƿylice · ⁊ geþƿærlehton on þam anū · god gescypð ælces mannes saƿle · ⁊ seo saƿl nis na of godes agenum gecynde.
087 Gif heo ƿære of godes gecynde genumen · ƿitodlice ne mihte heo singian.
088 Þam men ís gecyndelic hé lufige þæt [sic @ Skeat] gód is.
089 Hƿæt is gód butan gode anum se þe is healic godnisse · butan þam ne mæg nan man nan þing godes habban ·
091 Ðas godnysse ƿe sceolan simble lufian þe ús ælc gód ofcymþ · ac þissere godnysse lufu ne mæg beon butan on þære saƿle · ⁊ seo án saƿul ís æðelboren þe ðonne lufað þe heo frā com · þe hí þyllice gescéop þæt [sic @ Skeat] heo on hire andgyte habban mihte godes ánlicnesse ⁊ gelicnesse · ⁊ þæs ƿyrðe ƿære · hyre gód onƿunode.
096 Uþƿytan sæcgað · þære saƿle gecynd is ðryfeald ·
097 An dǽl is on hire geƿylnigend-lic · oðer yrsigend-lic · þrydde gesceadƿislic.
098 Tƿægen þissera dæla habbað deor ⁊ nytenu mid ús · ís geƿylnunge ⁊ yrre.
099 Se man ana hæfð gesceád · ⁊ rǽd · ⁊ andgit.
100 Geƿylnung is þam menn forgifen to geƿilnienne þa ðing þe him fremiað to nit-ƿyrðum þingum ⁊ to þære ecan hæle ·
102 Þonne gif seo geƿylnung mis-ƿent · þonne acenð he gyfernesse · ⁊ forlygr ⁊ gitsunge.
103 Yrre ís ðære saƿle forgifen · to ðy heo yrsige ongean leahtres · ⁊ ne beo na synnum under-þeodd · for þan þe crist cƿæð · ælc þara þe synna ƿyrcð · ís þæra synna ðeoƿ.
106 Gif yrre bið on yfel aƿend · þonne cymð of þā unrotnisse · ⁊ æmylnysse.
107 Gescead is ðære saƿle forgifen to geƿyssienne ⁊ tó styrenne hire agen lif · ⁊ ealle hire dæda.
109 Of þam gesceade gif hit misƿænt · cymð modignysse ⁊ ydel gylp.
110 Gescead ƿexð on cildrū na seo saƿul · ⁊ seo saƿul þihþ on mægenū · ⁊ ne bið namare þonne heo æt fruman ƿæs ac bið betere ne heo ne underfæhð lichomlice mycelnysse.
112 Seo saƿul hæfð sƿa sƿa ƿe ǽr cƿædon on hire gecynde · þære halgan þrynnysse anlicnysse · on þan þe heo hæfð gemynd · ⁊ andgit · ⁊ ƿyllan.
114 An saƿul is · ⁊ án lif · ⁊ án edƿist · þe þas ðreo þing hæfð on hire · ⁊ þas ðreo þing na synd na ðreo líf ac án · ne þreo ædƿiste ác án.
117 Seo saƿul · oððe lif · oððe seo edƿist · synd gecƿædene to hyre sylfra · ⁊ gemynd · oððe andgit · oþþe seo ƿylla · beoð gecƿædene to sumū þinga · ed-lesendlice · ⁊ þas ðreo þing habbað annysse him betƿynan ·
120 Ic undergyte · ic ƿylle undergytan ⁊ ge-munan · ⁊ ic ƿylle ic under-gyte ⁊ gemune · þǽr þǽr gemynd bið · þær bið andgyt ⁊ se ƿylla ·
122 Uton nu behealden þá ƿundorlican sƿyftnysse þære saƿle · heo hæfð sƿá mycele sƿyftnysse heo on ánre tíde gif heo sƿá ƿyle · besceaƿað heofonan ⁊ ofer sǽ flyhð · land · ⁊ burga geond-færð · ⁊ ealle þas þing mid geþohte on hire sihðe gesæt · ⁊ sƿa hraðe sƿa heo gehyrð þære burge naman · þe heo ǽr cuðe · sƿá hraðe heo mæg þa burh on hire geþohte gescyppan hƿylc heo bið ·
129 Eal sƿá be gehƿylcum oðrum þingum þe heo ǽr cuðe · oððe ne cuðe · heo mæg on hire mode gescyppan · þonne heo gehyrð be þā spræcan ·
131 And [sic @ Skeat] sƿá styrigende ís seo saƿul · heo furðon ón slæpe ne gestylþ · ac ðonne hé smeað be rome byrig ne mæg heo þá hƿíle smeagen be hierusalém · oððe þonne heo smeað be anum þing · ne mæg heo þa hƿyle be oðrū þinge smeagen · ác biþ gebysgod mid þam anū ðinge oð þæt [sic @ Skeat] geþoht geƿyte · ⁊ oðer cume ·
136 Ƿitodlice god ælmihtig ƿát ealle þing togædere · ⁊ ealle þing hæfð on his andƿerdnysse · ⁊ hí æfre beoþ ón his gesihþe · ⁊ næfre him úncuþe · ⁊ þis ís gecƿæden is god ís æghƿǽr eall · forðan ðe ealle þing þe æfre ƿæron oððe nú synd · oþþe ða þe toƿearde synd · ealle hí synd on godes gesihðe · an-ƿearde · na ǽne · ác æfre ·
141 Seo saƿul soðlice ís þæs lichoman líf · ⁊ þære saƿle líf ís god ·
142 Gif seo saƿul forlæt þonne lichoman þonne sƿælt seo lichoma · ⁊ gif god forlæt þa saƿle for ormættū synnū · þonne sƿælt heo on þā sælran dæle sƿá heo bið for-loren þam ecan life · ⁊ sƿá þeah næfre ne ge-endað on þā ecū ƿytū ·
146 Þes dǽð hire gelimpð · gif heo læt rixian on hire þá geƿilnunge ⁊ yrre · sƿiðor þonne gescead þe hí geƿysigen sceall to ƿel-dædum · á ·
148 Ðuruh gescead ána ƿe synd sælran þonne þa unge-sceadƿysan nytenu ·
150 Mid tƿam ƿurðscipū ge-glængde se ælmihtiga scyppend þæs mannes saƿle · ís mid eccnysse · ⁊ eadignysse ·
151 Ac heo for-leas þa eadignysse þa ða hé agylte · ⁊ heo ne mihte þa ecnysse for-leosan forðan þe heo ne ge-endað næfre ·
153 Þære saƿle ƿlyte ís · heo hæbbe mihte · sƿá heo leahtres forbúge · ⁊ heo bið atelic þurh leahtras gif he him under-lið ·
155 Ðære saƿle mihta syndon þas feoƿer fyrmestan · ⁊ sælestan · prudentia · ís snoternysse · þurh þa heo sceal hyre scippend under-standan · ⁊ hine lufian · ⁊ tosceaden (sic) god frā yfele ·
158 Oðer mægen ís · Iustitia · ís rihtƿisnys · þurh þa heo sceal god ƿurðigan · ⁊ rihtlice libban ·
160 Þæt [sic @ Skeat] ðrydde mægen ís · temperantia · is gemetegung · mid þære sceall seo saƿul ealle þing gemætegian · hit to sƿiþe ne sy · ne to hƿonlice · forðan þe hit ís aƿryten ·
162 Omnia nimia nocent · ís ealle ofer-done þing dæriað ·
163 Ƿitodlice gemetegung ís eallra mægena modor ·
164 Þæt [sic @ Skeat] feorðe mægen ís · Fortitudo · ís strængð · oððe ánrednyss · þurh þá sceal seo saƿul for-bæran earfoðnysse mid ánrædum mode · for godes lufan · ⁊ næfre þam deofle ne abúgan to forƿyrde · Ðas feoƿer mægenu habbað ænne kynehelm · ís seo soðe lufu · godes · ⁊ manna · forðan þe seo saƿul ís gesælig · ðe þonne scyppend lufað þe hí gescéop · ⁊ hire gefæran · ⁊ him fremian [ƿile] sƿa heo fyrmest mæge ·
171 Seo saƿul ís gesceadƿis gast · æfre cucu ⁊ mæg under-fón ge godne ƿyllan · ⁊ yfelne · æfter agenū cyre ·
172 Se ƿél-ƿillende scyppend læt hí habben agenes cyres geƿeald · þá ƿearð heo be agenū ƿyllan geƿæmmed þurh þæs deofles lare ·
174 Heo ƿærð æft alysad þuruh godes gife · gif heo gode gehyrsumað ·
176 Heo ís unge-sæƿenlic · ⁊ ún-lichōlic · butan hæfe ⁊ butan bleo · mid þam lichaman befangen · ⁊ on eallū limū ƿunigende ·
178 Ne heo ne mæg be hyre agenre mihte of þā lichoman geƿytan · ne æft ongean cyrran · butan se ƿylle þe hi geƿorhte · ⁊ ón þonne lichaman asænde ·
180 Heo ís on bocū manegū naman gecyged · be hyre ƿeorces þenungum · Hyre nama is anima is saƿul ⁊ seo naman gelympð to hire life · And [sic @ Skeat] spiritus gast · belimpð to hire ymb-ƿlátunge · Heo ís sensus · ís andgit · oððe fel-nyss · þonne heo gefret · Heo ís animus · ís mód · þonne heo ƿát · Heo ís mens · Þæt [sic @ Skeat] ís mód þonne heo under-stent · Heo ís memoria · ís gemynd · þonne heo gemanð · Heo ís ratio · ís gesceád · þonne heo tó-scæt · Heo ís uoluntas · ís ƿylla · þonne heo hƿǽt ƿyle · Ac sƿa þeah ealle þas naman syndon saƿul · ælc saƿul ís gást · ác sƿá þeah nis na ælc gast saƿul ·
189 Se apostol paulus tó-tƿæmde þæs gastes naman · ⁊ þæs modes þus cƿæðende ·
190 Psallā spiritu psallā ⁊ mente · Þæt [sic @ Skeat] is ón ænglisc · Ic singe mid gaste · ⁊ íc singe mid mode [sic @ Skeat]
192 Se singð mid gaste · se ðe clypað þa ƿord mid muðe · ⁊ ne under-stænt þæs andgites getacnunge · ⁊ se singð mid mode se ðe þæs andgites getacnunge under-stænt ·
195 Seo saƿul is þæs lichoman hlæfdige · ⁊ heo geƿissað þa fíf andgitu þæs lichaman · sƿá sƿá óf cyne-sætle ·
196 Þá andgitu sint gehatene þus · Uisus · ís gesihð · auditus · hlyst · Gustus · sƿæc on þā muðe · Odoratus · stǽnc · on þæra nosa · tactus · hrepung · oððe grapung · on eallū limum · ác þeah geƿunelicost on þam handū ·
200 Ðas fíf andgitu geƿisseð seo saƿul to hire ƿyllan · ⁊ hyre gedafnað heo sƿá sƿá hlæfdige · geornlice foresceaƿige hƿæt heo gehƿylcū lime bebeode to donne · oððe hƿæt heo gehƿylcum lime geþafige on geƿylnunge his gecyndes · þǽr nan þing unþæslice ne gelympe on nanes limes þenunge ·
205 Sƿá sƿá god ælmihtig oferstihð ealle gesceafta · sƿá oferstihð seo saƿul ealle lichālice gesceafta mid ƿurðfulnysse hyre gecyndes · ⁊ nán lichamlic gesceaft ne mæg beon hyre ƿið-meten ·
208 Ƿe cƿǽden ær heo ƿære butan bleo · forþan ðe heo nis na lichamlic ·
209 On lichaman bið bleoh · ⁊ seo saƿul bið sƿá ge-ƿlitegod · sƿa heo on ƿorulde ge-earnode ·
210 Be þā cƿæþ crist on his godspelle ·
211 Tunc iusti fulgebunt sicut sol in regno patris eorū · Þæt [sic @ Skeat] ýs on ænglisc · þonne scinað þa riht-ƿisan sƿá sƿá sunne on heora fæder rice ·
213 Ƿitodlice þa árleasan beoð heora yfelū ƿeorcū gelíce ·
214 Nis seo orþung þe ƿé ut blaƿaþ · ⁊ in ateoð oþþe ure saƿul ác ís seo lyft þe ealle lichamlice þing on lybbað · butan fixum anū þe on flodū lybbað ·
216 Oft bið seo saƿul ón anū þinge · oððe on anum geþohte · sƿá bysig heo ne gymð hƿá hyre gehende bið · þeah ðe heo ón-locie · ne þeah heo sume stemne gehyre · heo hit ne understent · ne þeah hí hƿá hreppe heo hit ne gefret ·
220 Hƿilon heo besargað hyre lichoman sarnissa · hƿilon heo gladað on godū gelimpū · hƿilon heo þæncð þa ðing þe heo ǽr cuðe · hƿilon heo ƿyle ƿytan þa ðing þe heo ǽr ne cuðe ·
223 Sume þing heo ƿyle · sume ðing heo nele · ⁊ ealle lichamlicra þinga hiƿ heo mæg on hyre sylfre gehiƿian · ⁊ sƿá gehiƿode on hyre mode gehealden ·
225 Ðære saƿle ƿlyte ís heo ƿisdom lufie · ná ðone eorðlican ƿisdom be þā þe þús aƿriten ís ·
227 Sapientia hui mundi · stultitia est apud deum · Þysses middan-eardes ƿysdom · ís stuntnis ætforan gode ·
229 Ác þonne ƿisdom heo sceal leornian · heo lufie gód · ⁊ hine æfre ƿurðige on eallū hyre ƿeorcū · ⁊ þa þing leornige þe gode liciað · ⁊ þa þing forlæte þe him laðe syndon ·
231 Þæs ƿisdom ís aƿryten on halgū bocū · ⁊ be ðam ís þus gecƿæden ·
233 Omnis sapientia a domino deo est · Ælc ƿisdom ís of gode ·
234 Is nú forðy ælc man eadig ⁊ gesælig · se ðe for gode ƿis bið · ⁊ gif heo his ƿeorc mid ƿisdome gefadað ·
235 Be þæm cƿæð se ædiga iób ·
236 Þæs mannes ƿisdom ís árfæstnys · ⁊ soð ingehyd · heo yfel forbúge ·
237 Ƿitodlice ís soþ ƿysdóm · man geƿylnige soðe lif on þā þe he æfre lybban mæg mid gode on ƿuldre gif hé hit on þyssere ƿorulde ge-earnað ·
239 To þám us ge-læde seo leofa drihten crist · se ðe ís soð ƿysdom · ⁊ saƿla líf · se ðe mid his ecan fæder · ⁊ mid þam halgan gaste · á on ecnysse leofað · Amen.