Irische Texte/1/Die altirischen Hymnen/Broccan's Hymnus

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search

[ 25 ]

5. Broccan’s Hymnus.

Dieser Hymnus trägt ganz den Charakter der Gedichte, welche so oft den sagen­haften Er­zählungen der Iren einge­streut sind. Die Kunst des Dichters besteht hier, abgesehen von der Versi­fication, darin, all­bekannte Dinge so kurz als möglich aus[ 26 ]zu­drücken, gleichsam nur durch Stich­wörter. Wenn man den be­treffen­den Stoff nicht schon anders woher kennt, so sind diese Verse oft ebenso wenig zu verstehen als ein Sanskrit Sûtra ohne Commentar. Ich habe deshalb aus der unter dem Namen des Cogitosus gehenden Vita S. Brigittae (Acta Sanctorum, Febr. 1) die­jenigen Capitel, welche für das Ver­ständniss dieses Hymnus von Wichtig­keit sind, theils voll­ständig, theils mit Weg­lassung un­wesent­licher Sätze mit­getheilt (s. den Anhang hinter dem Texte). Auf­fallend ist, dass die Reihen­folge der Wunder im Hymnus wie in der genannten Vita, dieselbe ist. Diese Ueber­ein­stimmung kann nicht zufällig sein; andere Vitae be­obachten eine andere Anordnung. Ueber Broccan, mit dem Beinamen cloen, sagt die Vorrede weiter nichts aus, als dass Ultan, Abt von Aird­brecan, sein Erzieher (aite) gewesen sei, und dass derselbe ihn zu dem Unter­nehmen ver­anlasst habe, die Wunder der Brigitta in kürzester Fassung und in poeti­scher Form zusammen­zustellen. Nach dem Chron. Scot. starb Ultan im Jahr 653. Andrer­seits aber soll der Hymnus nach der Vorrede unter König Lugaid ent­standen sein, dessen Tod das Chron. Scot. unter dem Jahre 507 berichtet. Keine der beiden Angaben verdient Glauben. Der Verfasser dieses Hymnus ist wahr­schein­lich deshalb in Zusammen­hang mit Ultan gesetzt worden, weil dieser die Wunder der Brigitta zuerst gesammelt haben soll. Die Sprache ist alter­thümlich; besonders beachtens­werth sind die ziemlich zahl­reichen Perfect­formen.

S. Brigit und S. Patrick sind die National­heiligen Irlands. Während aber Patrick nur der christ­lichen Hagio­logie angehört, scheint Brigit zugleich die Erbin einer alten heid­nischen Gottheit zu sein. Ihr Wesen enthält Züge, die mehr als eine heilig ge­sprochene Nonne hinter ihr vermuthen lassen. Ich meine weniger die ihr zuge­schriebe­nen Wunder – obwohl viel­leicht die Art derselben auch nicht be­deutungs­los ist –, als vielmehr den Umstand, dass sie wieder­holt als eine der Mütter Christi (V. 4, 63), dass Christus wieder­holt ihr Sohn genannt wird (V. 83), und dass sie gleich­gestellt wird mit Maria (V. 105). Eine Glosse im Lib. Hymn. fol. 2b (Goid.² p. 63) sagt geradezu: [ 27 ]ar isi Brigit Maire na n‑Goidel (Glosse zu: virginem Mariae sanctae similem). Ganz dieselbe Bemerkung findet sich zweimal in der irischen Vita der Brigit, welche im Leb. Brec. steht, vgl. p. 63a lin. 10 und 66a lin. 50 der Litho­graphie. Es liegt nahe, hier an die alt­gallischen Matres zu erinnern.

Den lateinischen Texten im Anhang sind einige Stellen aus der erwähnten irischen Vita im Leb. Brec. ein­verleibt, sowie einige andere irische Stücke.

Jede Halbzeile hat sieben Silben.


[ 27 ]

Ni car Brigit buadach[1] bith,siasair suide coin i n‑ailt,
contuil cotlud cimmedaind noeb[2] ar écnairc ammaicc[3]

Ni mór n‑ecnaig[4] etaidetrínóit co n‑huasail hiris,*
 4 Brigit mathair mo rurechninie flatha ferr cinis. [5]

[ 28 ]


Nir bu écnairc[6], nir bu ele,ni bu cair banchath brigach[7],
ni bu naithir bémnach brecc, ni rir mac De ar díbad.

Ni pu for seotu santach[8],érnais cen neim cen mathim,
 8 nir bu chalad cessachtach, ni cair in domuin cathim[9].

Nír bu fri óigthiu acher, cain bai fri lobru truagu,[10]
for maig[11] arutacht[12] cathir[13]dollaid[14] ron snade[15] sluagu. [16]

Nir bu airgech air slébe, genais for medon maige,
12 amra árad[17] do thuataibd’ascnam[18] flatha maic Maire.

Amra samud Sanct Brigte, amra plea co n‑hualai[19],
ba hoen im Crist co n‑gaba[20]dal as chomtig fri dama[21].

[ 29 ]


Fo uair[22] co n‑gab Maccaille[23]caille os chinn Sanct Brigte,
16 ba menn inna himthechtaib,for nim ro chloss a hitge.

Día nod guidiu[24] fri cech tressnach mod ro sasad[25] mo beoil,
domnu murib, [26] mo turim[27]triar óenfer, amru sceoil. [28]

[29]Fuacru don cath Coemgen cloth,snechta tria ṡín luades gaeth,
20 i n‑Glinn da loch[30] césta croch, conid n‑arlaid síth iar saith. [31]

Ni bu Sanct Brigit suanach,ni bu húarach im ṡeirc Dé,[32]
sech ni chiuir ni cossenaind nóch dibad bethath che.

[ 30 ]


A n‑dorigenai in rído ḟertaib[33] ar Sancht Brigti,
24 má dorontai[34] ar dune,cairm i cuala cluas nach bi?

[35]Cetna thogairt dia foidedla cetim hi fenamain,[36]
nis gaib do rath[37] a hóegednis dígaib allenamain,[38]

[39]Allucht saille iar suidiufescor ba hard in coscur,
28 sech ba sathech in cu de,ni bu bronach in t‑oscur.

[40]Lathe buana dí mad bocht,[41]ni frith locht ann lam chraibdig,[42]
ba tair coidchi[43] inna gort,cia[44] fon bith ferais anmich.

[ 31 ]


[45]Epscoip do da ascansat,nir bo diuir in gabud dí,
32 mani bad fororaid[46] in ríblegon inna m‑bo fa thri.

[47]Argairt lathe ánbigecoercha for medón réde,[48]
scarais iarum a forbrati taig for deslem gréne[49]

[50]In macc amnas ro das gaidBrigta[51] ar écnairc arríg
36 dobert secht multu úade,a tret nis dígaib allín.[52]

Is dam sous matchous[53]a n‑dorigenai do maith,
[54]amra dí in fothrugud[55]senta[56] impe ba derglaid.[57]

Senais in caillig comail,ba slan cen neim cen galar.[58]
40 [59]ba mó amru arailiu[60]:din chloich dorigne saland.

[ 32 ]


Ni ruirmiu[61] ni airmiu[62]a n‑dorignai[63] ind nóebduil,
[64]bennachais in clarainech,comdar[65] forreil a dí suil.

[66][67]Ingen amlabar do bert,Brigta ba hóen a amra,[68]
44 ni luid allaim[69] assallaim,comtar forreil a labra.[70]

[71]Amra tinne senastar,ba nert Dé rod glinnestar[72],
ro bói mí lán lasin coin,in cú ni[73] con millestar.

[74]Ba mo amru arailiumír dotlucestar dind lucht,[75]
48 ni coill dath ammaforta,brothach focres inna hucht.

[ 33 ]

[76]In clam ro gaid ailgais dí,ba maith conid rualaid dó.[77]
senais forglu inno loeg,carais forgglu inna m‑bó.[78]

Reraig[79] iarum a carpatfo túaith do Bri Cobthaig Cóil,
52  in loeg lia clam i carput,in bó indiaid[80] ind lóig.

[81]In daim – do da ascansat[82]fó léo ro das cload nech –
friu conuccaib in doub,[83]matain tancatar atech.[84]

[85]Scarais a hech cenn a bréit,[86]intan do rertatar[87] fo fán,[88]
56 ni bu leithísel in mám,mac Dé ro réraig[89] in ríglaim.[90]

[ 34 ]


[91]Tathich torc allaid a trétfo thuaith dosephainn[92] a n‑os[93]
senais Brigit fria[94] bachaill,lia[95] mucca gabais foss.

[96]Mugart mucc meth di[97] dobrethdar Mag Fea, ba amra,
60 tafnetar coin alta dí,co m‑bái i n‑Uachtur Gabra.

[98]Asrir in sinnach n‑allaiddo ráith[99] a aithig in truaig,
dochum feda conselai[100]ce dosefnatar[101] in t‑ṡluaig[102].

Ba menn inna himthechtaib,ba óen mathair maic ríg máir,[103]
64 [104][105]senais in n‑én luamnechconid n‑imbert inna laim.

[106]Nónbur díbercach senaisdercsait a minna allind chró,[107][108]
in fer for da corsatargoéta ni frith collann dó.[109]

A n‑dorigne do fertaibní fail do rurme[110] co cert,
68 amra, ro gab prainn Lugdach,trenḟer ni dígaib a nert.[111]

[ 35 ]


[112]Omna na tuargaib in sluagin fecht n‑aile, dígrais cloth,
dobert díammac la Brigte[113]co airm irro chloth a both.

[114]In sét argait nad chlethi[115]ar ulc[116] fri fraicc ind niad[117]
72 focress immuir fut roit,[118]co frith immedón iach.

[119]Amra dí, in bantrebtachardoutacht[120] immaig Coil,
loiscis in garmain nuefor ten ic fune ind loig.[121]

Ba mo amra arailiuarid ralastar ind nóeb[122]:
76 matan ba óg ingarmain,lia[123] mathair dith ind lóeg.[124]

[125]In sét arggait nath combaigin cerd, ro bo amru dí,[126]
ros m‑bi Brigit fri a boissiarum commebaid hi trí.

[ 36 ]


Focress immeid lasin ceird,fofrith[127] amra iarsuidiu:
80 ni furecht cid óen screpulba mo tríun arailiu.[128]

[129]A n‑dorigne do fertaib,ni fail dune do da decha,[130]
senais dillait do Chondlaid,[131]intan dobreth[132] do Letha.[133]

In tan hí ba gabud dí, ammac[134] rempe nis derbrad:
84 [135]dobert díllat[136] i criolroncind[137] hi carput da rath.

[138]A n‑ól meda dí dobreth,[139]ni bu ances[140] cach thucai,[141]
co frith i toeb tegdaise, ni co n‑airnecht and chucai.[142]

[ 37 ]


Asrir do raith a hathig[143]in tan ro ránicc a leass,[144]
88 sech ni furecht forcraid ann,ni con tesbad banna[145] ass.[146]

For don itge[147] Brigte bét[148] fri gábud co n‑don fair,[149]
robbet inna lobran leith[150]ria n‑dul i n‑gnuis in spirta nóib.[151] [152]

Don far[153] co claidib teneddon cath fri íalla ciara,[154]
92 ron snádat[155] annoebitgehi flaith nime sech piana!

Ria n‑dul la haingliu don cathrecam in n‑eclais for rith,
taithmet fiadat ferr cech nath[156]!Ni car Brigit buadach bith.
  Ni car Brigit.

Ateoch érlam Sanct Brigteco sanctaib Cille dara,
96 robbet etrom ocus peinm’anim ni dig immada.

In chaillech reided currechrop sciath fri faebra fégi,[157]
ni fuar[158] asset acht Maire,admunemar[159] mo brígi.[160]

[ 38 ]


 Admunemar mo brigirop indegail diar curi[161]
100 conacna[162] frim a hérlam,asrollem térnam huli[163]!

 Molad Crist clothach labrad,adrád maic Dé dán búada[164]!
 rob flatha[165] Dé cen senacach rod gab, cach ro chuala!

 Cach ro chuala, cach ro gab[166]ro bé bennacht Brigte fair!
104 bennacht Brigte ocus Défordon ra bat[167] immalle!

 Fail dí chaillig irriched[168]no chosnagur[169] dom díchill,
 Maire ocus Sanct Brigit,for a fóessam dún díblinaib![170]

Sancte Brigte virgo sacratissima
in Christo domino fuit fidelissima. amen.




  1. Brigit buadach, ebenso Fél. Prol. 191.
  2. nóib Ms., sonst vor­wiegend oe in diesem Hymnus, und oi nur dann, wenn ein dünner Vocal die be­treffende Silbe be­einflusst hat (vgl. zu V. 90b).
  3. ar écnairc ammaicc übersetzt Stokes „because of her son’s absence“, dagegen V. 35 ar écnairc arrig „for love of her king“. Vgl. ar écnairc na sluag sa „for inter­cession of these hosts“ Fél. Prol. 266.
  4. ni mór n‑ecnaig (vgl. mór n-uile multum mali Z.² 916): i. ni bú assa, i. a hécnach. Der Glossator muss also etaide zum Folgenden gezogen haben. Dazu die Glosse: i. issi ro bói co n‑iris uasal (sic) na trinoite occai. Stokes übersetzt jetzt (Remarks² p. 69): „not much of carping tvas found (in her): with the noble faith of Trinity she lived.“ Allein trinóit kann nur Nom. oder Acc. sein. Zu étaide vgl. ni co n‑étada non invenires (Z.² 740, 2. Sg. Praes. sec. Act. Z.² 444), allein es ist hier wohl 3. Sg. Praes. sec. Pass. (Z.² 480) im Sinne eines Imper­fects.
  5. ferr cinis: i. is ferr ro genair. Der Glossator scheint also nime flatha zum Vorher­gehenden gezogen zu haben. Stokes übersetzt: „of heaven’s kingdom best was she born“ (?). Weder cinis noch ferr könnte mit dem Gen. verbunden werden. Dieselbe Con­struction findet sich aber Fél. Sept. 24: Compert Johain uasail Bauptaist as mo scelaib, acht Jesu do doinib is amru ro genair (…ist der beste, der geboren wurde). Derselbe Gedanke deutli­cher ausge­sprochen in Bezug auf Colum­cille L. Br. p. 33b, lin. 46: Ni ro genir tra do Goedelu gein bud uaisle na ba ecnaide na bad socenel­chiu oltas Colum­cille.
  6. nir bu écnairc: i. ni bu écnaigthid, i. ni dénad écnach neich. In dieser Bedeutung ist écnairc sonst nicht nachgewiesen, vielleicht liegt hier eine Corruptel vor.
  7. i. ni ro charastar cath na m‑ban m‑bronach. Darnach übersetzt Stokes: „she was not fond of vehement woman’s-wars.“ Allein sollten wir dann nicht auch im Texte banchath m‑brigach erwarten? – Vgl. Fél. Juni 8: iar m‑buaid ocus banchath, über letzterem Worte i. in dergmartra.
  8. i. nir bo santach fri seutu.
  9. i. ni ro char in domun…, i. caithem in domuin di fein. Stokes übersetzt: „she loved not the world’s pastime".
  10. i. cáin no biid, i. airchisecht na lobar truag.
  11. for maig: i. Laigen
  12. arutacht: i. ro chumtaig
  13. cathir: i. Celldara.
  14. dollaid: i. de
  15. ron snade: i. Brigit vel civitas
  16. Goid.² p. 142 übersetzte Stokes: „On a plain she built a town: to God’s kingdom she convoyed hosts“; Remarks² p. 69 übersetzt er: „a town sheltered her: when she went (thence), it protected hosts“ (?). Ich glaube mit dem Glossator, dass dollaid für do ḟlaith steht, vgl. derglaid V. 38 i. flaith derg. Dieselbe Construction Fél. Mart. 6 (L. Br.): Ron snaidet iar leri do flaith De. Die Schwierigkeit unserer Stelle liegt in arutacht (vgl. ardoutacht V. 73) und in dem in ron snade enthaltenen Pron. infixum.
  17. i. in chathir vel Brigit.
  18. do ascnam Ms.
  19. i. ro calai i. asa hord rocáin bui cobrig. Eine dunkle Stelle, die aber gewiss mit der Legende zusammenhängt, die ich im Anhang aus dem Leb. Brecc mittheile.
  20. i. ba im Crist a oenur ro bói aggabud.
  21. i. as gnathach fri hegeda vel ba menic a dal si fri trúagu
  22. fo uair: i. maith in sen.
  23. Maccaille: i. mc. mathair (sic) side do epscop Mél, ocus is é side ro ṡeu caille for cenn m‑Brigte. Maccaille ros gaib in caille … ciund, cein ro boi Mel oc sénad inna caille.
  24. nod guidiu: i. not guidim, vgl. not guidiu Fél. Prol. 265.
  25. i. cech mod, i. roseset. Zu sasad mit d vgl. comdar V. 42 (dagegen comtar V. 44).
  26. domnu murib: i. fudumnu quam mare.
  27. mó turim: i. quam potest hominem narrare, vgl. Z.² 917 zur Construction. Aehnlich: is lia tra tuirem ocus aisneis a n‑dorigne Dia do fertaib … L. Br. p. 33b lin. 42.
  28. amru sceoil „a marvel of a story" Stokes, vgl. ba amru retha Hy. II, 9.
  29. Hierzu die Marginalnote: No thercanad Brigit do Chóemgen chaith airdirc conid luaithfed gáeth tre ṡnechta ocus tré sín fon chro i n‑Glinn da locha. Ar is ed innister co ra bái Coemgend co cenn VII bliadan inna sessam cen chotlud . ocus cró a chubat féin imbi inarda nocomadathrec tantum no feib ro bai Coemgen fon chró cen chotlud, sic ni ra bai Sanct Brigit suanach. Die Verbalformen des Textes bereiten Schwierigkeiten: fuacru wird von Stokes Beitr. VII, 54 ein U-imperfectum genannt (vgl. no thercanad in der Glosse, daher Stokes: „she prophesied"); luades fasst Stokes als S-futurum (wegen luaithfed in der Glosse), allein ich bezweifele, dass ein solches von diesem Denominativum gebildet worden ist. Der Form nach läge am nächsten, es wie foedes Hy. 1, 33 aufzufassen. V. 20 wird auch von Stokes nicht als oratio obliqua aufgefasst.
  30. Mit Recht bemerkt Stokes, dass wir „i n‑Glinn da locho“ erwarten sollten; vielleicht ist i n‑Glinn da und zu schreiben (Fél. Juni 3: Coemgen caid cain caithfer a n‑Glind da und lethan). Vgl. Glend dalach da locha „multitudinous Gendalough“ Fél. Prol. 196.
  31. Stokes übersetzt ungenau: „so that he possessed peace after trouble.“
  32. i. ni bi iar n‑uaraib no bid sercc Dé occi, sed semper habebat.
  33. andorigenai … do fertaib: vgl. V. 67 und andorigeni di maith frimsa Wb. 30a (Z.² 650).
  34. niadorontai Ms., ma dorontai ist Conjectur von O’Beirne Crowe. Stokes nimmt dieselbe Remarks² p. 69 auf und übersetzt jetzt: „What the king wrought of miracles for St. Brigte, if it hath been wrought for man, where hath ear of any one living heard [it]?“ Dieselbe Wendung in einem lat. Hymnus auf Brigita (Lib. Hy. fol. 2b), den Shearman, Journ. of the R. Hist. and Arch. Ass. of Ireland, July 1874 (No. 19) p. 198 mittheilt: Ymnus iste angelice summeque sancte Brigite Fari non valet omnia virtutum mirabilia Que nostris nunquam auribus si sint facta audivimus Nisi per istam virginem Marie sancte similem.
  35. Cog. cap. 4.
  36. i. fén douc a bantigerna cuci dondarge ar chend imbi. Stokes übersetzt jetzt (Remarks² p. 69): „The first herd to which she was sent with first butter in a chariot."
  37. i. do biathad bocht.
  38. i. in lenamain tucsat oegid fuirri. Stokes übersetzt jetzt (Remarks² p. 69): „She took not from her guest’s stock, she diminished not their attachment.“ Die im Anhange mitgetheilten Versionen dieses Wunders lassen sich nicht ganz mit den Andeutungen dieses Verses vereinigen. Aber „from her guest’s stock“ ist wohl nicht richtig (es wäre dann wenigstens di rath zu schreiben). Ich möchte an do raith V. 61 und 87 erinnern. Vgl. Hy. 4, 12.
  39. Cog. cap. 6.
  40. Cog. cap. 7.
  41. mad bocht: i. maith ro boinged, vgl. mad genair o Muire „was happily born of Mary“ Fél. Prol. 251.
  42. lam chraibdig: i. la Brigit.
  43. coidchi nach Stokes, Remarks² 69, für co oidchi bis zur Nacht (chaidche i. go hoidhche, O’Clery).
  44. cia om. Ms., ergänzt nach Stokes.
  45. Cog. cap. 8.
  46. i. mani fortachtaiged. Stokes, Remarks² p. 33, vergleicht fu‑r-ráith quod adjuvit, fu‑m-ré-se me adjuvabit (Book of Armagh), an gr. ὑπ-ηρετεῖν erinnernd. Aber er übersetzt: „if it had not been that the king increased the cow’s milk threefold.“ Der Vers hat eine Silbe zu viel, daher schrieb St. Goid.² fo-raid (ohne ro). Vgl. Foraid mor n‑gur n‑galar Fél. Jan. 15, dazu die Glosse i. fororeith fo gallraib.
  47. Cog. cap. 9.
  48. i. immaig Life.
  49. i. for desred i. forsna gó gréne ro batar ina laim deis.
  50. Cog. cap. 10.
  51. Stokes fasst Brigta hier als Acc. auf (The hard youth besought her, Brigit, for love of her king"; richtiger: the hard youth who…), während er es in der ähnlich angelegten Stelle V. 43 jetzt (Remarks² p. 70) richtig als Gen. übersetzt.
  52. Stokes übersetzt: „her flock’s number she lessened not“, genauer ist: ihre Heerde, nicht verringerte sie die Zahl derselben.
  53. matchous: i. mad dia n‑innisiur. Allein matchous steht für ma atchous, 1. Sg. Fut. zu adchóid exposuit (vgl. Stokes, Beitr. VII 45). Da sous (für so-fus) zweisilbig, ‑chous dagegen (mit nur eingedrungenem u) einsilbig zu messen ist, so wird ma atchous des Versmasses wegen auch in den Text aufzunehmen sein.
  54. Cog. cap. 11.
  55. in fothrugud: i. irra ba si fein.
  56. senta: i. bennachais i. ro sénastar. Ueber die noch nicht genügend erklärte Form vgl. Z.² 456 und Stokes, Beitr. VII, 27. Könnte sie aber nicht hier wie fechta Hy. 2, 57 aufgefasst werden?
  57. ba derglaid: i. ba lind derg i. ba flaith derg.
  58. Cog. cap. 12; dazu die Glosse: i. caillech irra bái comaille dodeochaid co Brigit, ocus ros ic.
  59. Cog. cap. 13.
  60. Stokes übersetzt: „there was a greater marvel another [time]“. Ich übersetze: Grösser war als ein anderes Wunder: aus dem Steine machte sie Salz. Vgl. V. 47, 75, 80.
  61. ni ruirmiu: i. ni ro airmius. Stokes schreibt daher ruairmiu, jedenfalls muss die Verbalform dreisilbig sein.
  62. ni airmiu: i. ni etaim a arim ceclia deruai do fertaib.
  63. andorigenai Ms., vgl. V. 81.
  64. Cog. cap. 14.
  65. comdar, aber V. 44 comtar (für combtar, combatar).
  66. Cog. cap. 15.
  67. Stokes übersetzt jetzt (Remarks² p. 70): „A dumb girl was brought — it was one of her, Brigit’s miracles.“ Allein „was brought" ist dobreth (vgl. V. 59, 82 u. a.). Könnte vielleicht amlabar do bert den Worten „ex naturali procreatione muta" bei Cog. entsprechen? Vgl. bert i. breth, O’Dac. und coimpert, Stokes Ir. Gl. 847. Zu Brigta vgl. V. 35.
  68. a amra: do ḟertaib Brigte.
  69. Stokes übersetzt: „Her hand went not from her hand“, ohne jedoch laim (wie in Goid.1) in lám zu verwandeln. Dies wird nöthig sein, da laim wegen luid nicht als Dual gelten kann (in fail dí chaillig V. 105 liegt die Sache anders, vgl. Z.² 490).
  70. a labra Stokes Goid.1, a comlabra Ms. und Stokes Goid.². Ein Wort comlabar in der Bedeutung „speech“ ist bis jetzt noch nicht nachgewiesen; es könnte doch nur das Gegentheil von amlabar bedeuten, und ist vielleicht liier durch einen Gedanken wie ba comlabar in den Text gekommen. Auch das Metrum spricht für labra. Vgl. Sén a Crist mo labra („Sain, o Christ, my speech“) Fél. prol. 1.
  71. Cog. cap. 16.
  72. i. ro glinnig ocus ro chomet in n‑asill.
  73. no con millestar Ms. und Stokes, obwohl er übersetzt: „The dog marred it not.“ Genauer: ohne dass der Hund es verdarb.
  74. Cog. cap. 17.
  75. dind lucht: i. ro bói isin chore
  76. Cog. cap. 18.
  77. conid rualaid: i. co ro ernestar. Stokes übersetzt: „it was good for him that she granted it“, ebenso Ebel Z.² 456: „fuit bonum ei quod id concessit“. Alleinkann unmöglich mit maith verbunden werden.
  78. i. ro charastar in loeg togamail na m‑bo.
  79. reraig: i. ro raith i. ro leic a rith dó do Brí. Stokes übersetzt jetzt (Remarks² p. 70): „She afterwards directed her chariot."
  80. indiaid ist dreisilbig.
  81. Cog. cap. 19.
  82. do da ascansat: i. ro athascansatar (dieselbe Glosse V. 31). Stokes übersetzt irrthümlich: „The oxen that had gone away from her – well for them, had any one turned them.“ Vgl. ascnam „incessus, acquisitio … ingredi“ Z.² 868. Die Form ro . . cload aber gehört gewiss als 3. Sing. Praes. sec. zu rachlóithe in der Glosse: am bid dia rachloithe acsi a Deo id audivissetis“ Z² 447. Daher hier: wenn sie Jemand gehört hätte.
  83. doub zweisilbig?
  84. a tech: i. Celldara.
  85. Cog. cap. 19.
  86. i. fo breit bis fo bragait ind eich.
  87. do rertatar: i. ro reithsetar.
  88. fo fán: fáin (ohne fo) Stokes Goid.1 des Reimes und des Versmasses wegen. Ich vermuthe: in tan rertatar fo fáin.
  89. ro réraig: i. ro foirestar. Darnach Stokes Goid.²: „God’s son helped the royal hand“; Remarks² p. 70 ersetzt er „helped“ durch „directed“. Allein vergleiche: rigid i. sinedh ut est ro rigid sam a lam (sic) dia cruid O’Dav. Gloss. (ed. Stokes) p. 110. Des Versmasses wegen strich Stokes Goid.² die Partikel ro; auch das Längezeichen in réraig ist zu streichen.
  90. in ríglaim: i. lám ríg Lagen. Der Glossator muss sich auf eine andere Version des Wunders beziehen, als die des Cogitosus.
  91. Cog. cap. 21.
  92. dosephain Ms.: i. ro thoibnestar.
  93. anos: i. in mucc allaid. Stokes übersetzt: „northwards the beast drove it.“
  94. fria einsilbig, aber
  95. lia zweisilbig.
  96. Cog. cap. 22.
  97. di: i. do Brigit.
  98. Cog. cap. 23.
  99. do ráith: vgl. V. 87.
  100. conselai: i. ró elai vel ro sír.
  101. dosefnatar für dos sefnatar, vgl. V. 57.
  102. intluaig Ms.
  103. i. ba hoen de matribus Christi Brigit.
  104. Cog. cap. 24.
  105. hat eine Silbe zu wenig.
  106. Cog. cap. 25.
  107. hat eine Silbe zu viel. Stolces schrieb Goid.1 a minn, was gewiss richtig ist, wenn minn ein Neutr. ist (vgl. Z.² 226); dazu die Glosse: a n‑airm.
  108. lind chró: vgl. crolindech „blood-streaming“, neben crechtach, O’Curry, On the manners and customs of the ancient Irish III, S. 452 (Fight of Ferdiad aus dem B. of Leinster).
  109. i. úar ni for firduine ro laset a n‑gona acht is for corthe cloche.
  110. dorurme: i. doné a thurem.
  111. Cog. cap. 26. Zu diesem Verse die Glosse: i. ro dígaib a thúara {{subst:lc:OCuS}} nir bo lugaide a nert Lugdach, i. Lugaid trénfer ro bói i Laignib … Stokes übersetzt: „The champion, his strength did not lessen.“ Allein dígaib ist transitiv, wie V. 26.
  112. Cog. cap. 27.
  113. Stokes übersetzt: „Her son brought to her for Brigte.“ Allein bei dieser Uebersetzung hat der Vers acht Silben (dí ammac), und muss Brigte als Acc. gefasst werden, ohwohl wir in diesem Hymnus sonst nur die Form Brigit finden; auch entspricht ir. la nicht dem engl. for. Ich halte diesen Vers für corrupt. Vielleicht ist zu schreiben: dobert dí ammac co airmBrigte irro chloth a both (wobei Brigte wie Brigta in V. 35 und 43 aufzufassen wäre), aber ich halte diese Vermuthung selbst für ganz unsicher.
  114. Cog. cap. 28.
  115. nad chlethi: i. ni dichelta. Stokes übersetzt parenthetisch: „not to be concealed.“ Allein nad pflegt doch relative oder abhängige Sätze einzuleiten, vgl. Z.² 741.
  116. ar ulc Stokes Goid.², ar ul Ms. Vgl. ní ar ulc fri doine Fél. Epil. 105.
  117. ind niad: i. nia proprium nomon alicujus poetae. Allein der Artikel beweist, dass wir hier nia i. trenfer Z.² 255 gemeint ist, vgl. vir saecularis et gente nobilis bei Cog. Stokes hebt hervor, dass niad und ebenso iach V. 72 zweisilbig ist.
  118. hat eine Silbe zu wenig. Vielleicht ist les (ab eo) zuzufügen, vgl. V. 79a.
  119. Cog. cap. 29.
  120. ardoutacht: i. arroertaig. Stokes übersetzt jetzt (Remarks² p. 70): „who refreshed her“; Goid.² übersetzte er: „who dwelt“.
  121. vgl. ic funi mairt don methil LBr. p. 33, lin. 8.
  122. i. ro po mode in firt sa do denam and beos.
  123. lia ist zweisilbig, ebenso fria V. 78.
  124. lóig Ms., vgl. zu V. 2.
  125. Cog. cap. 30. Hierzu die Marginalnote: Triar derbrathar dia farcaib a n‑athair tinne argait ocus foreimthetar cerda hErenn a chertraind i trí doib, co ro bris Brigit cona baiss i Cilldara.
  126. ro bo amru dí. Stokes übersetzt: „it was a marvel for her“, als wenn amra dastände. Wahrscheinlich ist so zu corrigiren (s. zu Hg. II, 9), vgl. amra dí V. 73.
  127. fofrith: leg. co frith.
  128. Stokes übersetzt: „It was not found that even one scruple (one third) was greater than another third.“ Allein da das a in der Handschr. nicht selten genau wie u geschrieben ist (vgl. auch zu V. 77b), so ist gewiss trian (zweisilbig) anstatt triun zu lesen. Ebel übersetzt (Z.² 478): non inventum est etiam uno scripulo majorem esse unum trientem altero“; aber cid oen screpul ist Subject zu furecht, der lat. Abl. mensurae wird im Irischen anders ausgedrückt, vgl. Z.² 917.
  129. Cog. cap. 31.
  130. hat eine Silbe zu viel. Es wird mit Stokes Goid.² do zu streichen sein, vgl. dagéna faciet id, dagnítis faciebant hoc Z.² 331.
  131. Stokes übersetzt: „She blessed raiment for Condla“. Dies stimmt nicht zu der Erzählung des Cogitosus.
  132. dobreth: i. no theged.
  133. do Letha: i. do Roim.
  134. i. Crist icca himthús.
  135. hat eine Silbe zu wenig.
  136. dobert: i. tuc. Trotzdem übersetzt Stokes jetzt (Remarks² p. 70): „There was brought.“ Es ist dobert di dillait zu schreiben.
  137. i. críol roncind: i. i críol di croccund róin ro boi in t‑etach.
  138. Cog. cap. 32.
  139. vgl. V. 59.
  140. ni bu ances: i. ni bu domain.
  141. cachthucai: i. donti tuc in dabaig do Brigit.
  142. übersetzt Stokes: „The vat of mead that was brought to her, there was no hardship> to every one who brought: (the vessel) was found beside (his) house: it was not observed there with her.“ Der Glossator erklärt ances durch domain (tief); Stokes Corm. Gloss. Transl. p. 14 führt ainces in der Bedeutung „doubt“ an, hier aber übersetzt er es durch „hardship“ (diese Bedeutung wird es haben Leb. Br. p. 64b lin. 64 ro hicc cech n‑galur ocus cech n‑ánces bói isin tír). Die Form tucai aber kann nicht zu tuic ponit, sondern nur zu daucci, tuicci intellegit (Z.² 431) gehören, und zwar wahrscheinlich als Perf. red. (vgl. accai vidit).
  143. a hathig: i. a fir muintire.
  144. schrieb Stokes Goid.¹ less und dem entsprechend
  145. banne Goid.²
  146. ess, da leass nicht altirische Orthographie ist.
  147. i. ro bet fornd a hitge; vgl. V. 104.
  148. sí: i. Brigit. Stokes Goid.² p. 184 vermuthet dafür ohne Noth sith und übersetzt: „long against dangers may she aid us"?
  149. condonfair : i. ronfore…? Des Reimes wegen schrieb Stokes Goid.¹ fóir.
  150. i. ro bet na lobrain ocus na truaig innar leith ic eruaigthi erund. Stokes übersetzt: „May they be on her weakling’s side…“ Allein eine zu leith gehörige Präposition hätte nicht mit einem zu lobran gehörigen Possessivpronomen verbunden werden können; leith ist Loc. wie in dem Gedichte VI 1, 9 leith andes do Gabair glaiss.
  151. hat eine Silbe zu viel, daher strich Stokes Goid.¹ den Artikel vor spirta.
  152. nóeb Ms. Vgl. den Gen. lóig V. 52. 74. Dagegen nóeb 22 (restituirt V. 2) 41. 92, óen 43. 63. 18, oeged 26, coercha 33; i toeb 86.
  153. i. done ar toridin. Stokes übersetzt jetzt (Rem.² p. 70): „May she help us“. Darnach wäre, wie V. 89, fóir zu corrigiren (fair Goid.²).
  154. i. fri demna, i. elta duba demoniorum.
  155. i. donet ar sóerad.
  156. i. ferr cech filidecht in filidecht dognither do Dia.
  157. i. fri fig .. uaim na foebor. Auch im Texte wird foebra zu schreiben sein, vgl. zu V. 90b. Ob fégi hier die richtige Schreibweise ist, könnte man wegen brígi bezweifeln.
  158. i. ni fuarus.
  159. admunemar: i. bennachmait vel ailmit.
  160. mo brígi: i. mo Brigit. Stokes übersetzt: „we put trust in my Brige.“
  161. cure Ms., cuiri Stokes Goid.¹
  162. conacna: i. ro chongna. Stokes übersetzt: „May her patronage work with me.“
  163. huile Ms., huili Stokes Goid.¹. Das Schwanken zwischen i und e im Auslaut ist in diesen Hymnen nur auf Rechnung des Schreibers zu setzen.
  164. dán buada: „a gift of victory“ Stokes. Allein dán wird hier im Sinne von ars zu nehmen sein (Z.² 238).
  165. rop flatha Stokes Goid.² p. 184, ro flatha Ms. Ueber den Gen. bei esse vgl. Z.² 916.
  166. ro gab: des Reimes wegen (fair 103b) wird wohl gaib zu schreiben sein, vgl. Z.² 462.
  167. fordon rabat: vgl. V. 89a.
  168. irriched: i. irrig-iath i. hí ferann ind ríg nemda.
  169. no chosnagur: „whom I rely on (?)“ Stokes.
  170. vgl. Hy. 1, 2; 6, 24. Der Vers hat eine Silbe zu viel.


[ 39 ]

Anhang

zu

Broccan‘s Hymnus auf Brigita.

Die Zahlen vor den lateini­schen Stücken be­zeichnen die Capitel in der Vita des Cogitosus (Acta Sanctorum Febr. 1). Die irischen Stellen stammen aus der Vita im Lebar Brecc.

Zu V. 13:

Die folgende Legende über amra plea findet sich Leb. Br. p. 82, wo der leere Raum unter dem Texte des Félire durch ein längeres Fragment aus einer andern Vita aufge­füllt ist. Dass es einer anderen als der Leb. Br. p. 61b über­lieferten Vita angehört, beweist das zu V. 27. 28 Mitge­theilte.

Amra plea i. cathir fil for brú mara torren, vel plea cathir fil do Brigit for brú inber mara, ocus is e a hord side fil oc muntir Brigte. Et sic factum est id, i. Brigit ro ḟóid mor­fessiur uathi do fóglaim uird Petair ocus Póil, uair na ro chind Dia di fen dul, ocus ni thucsat in ord, co ro ḟóid in tres­fechtsa sair ocus a mac dall si leo, uair cech ní no chluined side ba mebar lais. In tan tra rancotar muir n‑ichtt (vgl. Z.² 68), tanic anfud dóib co mór forri, co ro laiset sís a n‑ingir, co ro lean for bend­chopar ind aurtige, co ro laiset sortem inter se imthecht sís, conid don dúll dorala techt sis. Obsolbit ille in ingair ocus sdetit ann sin co cend m‑bliadna, oc ḟoglaim in uird, co torach­tatar in fiallach aile o Rúaim chuice sium, conus tarla anfud dóib beos isin baile cetna, co ro lecset ingcorum sis, co tanic in mac dall leo anís co n‑urd plea lais ocus co clug tait­nemach, ocus is e maires indiu, i. ord plea.

Zu V. 25, 26:

4. Exinde haec, cum tempus matutum advenit, in opus coaguli, ut de turbato vaccarum lacte butyrum con­gregaret, a matre trans­missa est: ut sicut aliae feminae hoc opus exercere solebant, ipsa quoque aequali modo perageret, et cum ceteris in tempore placito vaccarum fructum ac pondus mensu­ratum butyri solitum plenis­sime in usum redderet. Sed haec moribus pulcher­rima et hospi­talis virgo, oboedire magis volens Deo quam hominibus, pauperi­bus et hospiti­bus lac largiter et butyrum distri­buit. Et cum secundum morem oppor­tunum advenit tempus, ut omnes redderent fructum vaccarum, ad eam perventum est. Et cum co­operatri­ces ejus mon­strabant sua opera completa, quaesitum est a beata supra dicta virgine, ut et ipsa similiter assig­naret suum opus. Et ipsa matris timore pavida, cum non haberet quod mon­straret, quia totum pauperi­bus eroga­verat, crastinum non procurans tempus et in­exstin­guibili flamma fidei accensa ac firma ad Dominum se con­vertens oravit. Nec mora: [ 40 ]Dominus vocem virginis audiens ac preces, largitate divini muueris, sicut est adjutor in opportuni­tatibus, adfuit et pro sua in se virgine con­fidente af­fluenter butyrum restituit. Mirum in modum illa hora post orationem virgo sanctis­sima nihil de suo opere deesse ostendens, sed super omnes co­operatri­ces abundans se mon­stravit complesse suum officium …

Leb. Br. p. 63a, 10: Fecht and tanic for menmain, Brigte tria rath in spirta noib techt do ḟiss scel a mathar bói i n‑daire, co ro chuindig ceat a athar, ocus ni tharut dí. Araide dochuaid si cen chetugud dó Dubthach. Ba heim den mathair intan do riacht, ba saethrach ba gallrach in mathair, ocus ro … dar essi a mathar, ocus ro gab for lesugud na hairge. In cetna maistred tra dos gni B., ros fodail a thorud i n‑dib rendaib déc i n‑onoir da apstal déc in duileman, ocus ro ṡuidig in tres cuibrend X. cor ba mou he indás cech cúibrend, i n‑onoir Ísu Crist, ocus dos rat uli iarom do bochtaib in choimded. Ro machtnaig immorro buachail in druad in n‑ordnugud tuecB. forsin immum. Is and sin atbert B.: Crist cona díb apstolu X dorigne precept do dáinib in domain, is na ainm sasaim-sea bochtu ár bid Crist i persaind cech bocht iressach. Luid in t‑ara (i. in buchail) do thaig in druad, ocus ro iarfacht de in drai ocus a ben: in maith lesaiges inn óg in áirge, ut dixit in t‑ara (i. iu buachail): „am buidech-sa cipindus ocus at remra na lóig“, uair ni ro lam écnach m‑Brigte iiia hecmais. Dobert in t‑ara rusc lais, ocht n‑dúird ina ardi. Dixit in t‑ara fria B.: „doraga in drai cona mnái do linad in rúisc sea do immim na togorta“ (i. na hairge). „Mo chen doib“ ol B. Tanic in drai ocus a ṡétig don airge co n‑acutar na lóig remra. Ferais B. failte friu ocus tuc biad doib. Is and sin atbert ben in druad tri B.: „Ised tancamar da ḟis dús in ros gab gim inní ro herbad duit. Cid fil d’immim ocut?“ Ni boi aice-sium i n‑erlaime acht torud aenmhaisfreda co leith, ocus dos bert in leth hi sin for tús. Ro fáitbestar lasodain ben in druad ocus ised atbert. „Is maith“ or si „do línad rúisc móir accum in méit n‑imme sea.“ „Línaid bar rúsc“ ol B. ocus dobera Dia imm ind.“ No theged si beus ina culid ocus doberead leth­toraid cecha fecais esti, uair nir b’ ail do Dia a henech-si do breith, co ra línad in rúsc fon indus sin. Ocus ised no gebed si oc techt ina culid: „A Dé a mo ruri-sea | connic ina huli sea | bennach a Dé nuall cen geis | cot laim deis in culid sea | Tí mac Muire mo chara | do bennachad mo chuile | flaith in domain có himbel | ron bé imbed la suide.“ Ro ermitnig in draí ocus a ṡetig in coimdid triasin ḟirt at­chonn­catar conid ann sin atbert in draí fria B.: „In t‑imm ocus na bú ro bligis idpraim-sea duit iat; nis bia i n‑daire dam-sa acht fogain don choimdid.“ Ros frecair B. dó ocus atbert fris: „Ber-siu na bú ocus tabair dam-sa sairse mo mathar.“ Atbert in druí: „Acht saerfaithir do mathair, doberthar duit na bú, ocus secip ní atbera, dogén-sa". Ro ḟodail B. na bú do bochtaib ocus do aidilc­nechaib Dé. [ 41 ]Ro baitsed in draí ocus ba hiressach ocus bói ic coimtecht Brigte osin immach.

Zu V. 27, 28:

6. …Nam cum illa aliquando in caldaria lardum ad­venienti­bus hospi­tibus coxerat, cani adulanti ac flagi­tanti miseri­corditer illud tradidit: et cum lardum de caldaria tractum ac postea hospi­tibus esset divisum, ac si non esset demptum, plenis­sime repertum est…

Leb. Br. p. 62b, 55; Luidset diu áigid co Dubthach, rannais Dubthach assil t‑ṡalli (sic) hi cóic tóchtaib ocus forácaib oc Brigit dia m‑bruith. Do luid cú goirt elscoth­ach isin tech. Do rat B. di in cóiced tócht ar throcaire. O rus caith in cú in tócht sin do rat B. tócht aile dó. Tanic D. iarsin ocus atbert fria B.: „In ro berbais in saill ocus in marait uli na herranda?“ „Airim-sea iat“ ol B. Ro·airim D. ocus ni thesta ní dib. Itchuatar na haigid dó D. inni do rigne B. „At imdai“ or D. „ferta na hingine sin“. Ni ros caithset iarum na haigid in biad, uair roptar esin­draicce, acht ro fódlat do bochtaib, ocus do aidelc­nechaib in choimded.

Aehnlich in dem von Brigit handelnden Fragment, Leb. Brecc. p. 82 {s. S. 39): Foglaid tanic co Dubthach co tuc assill isin coire dó ocus co n‑derna V blogai de. Ro earb do Brigit a coimet, co tanic cu truag chuice-si ocus co tarut na V bloga asiu coire i fiadnaise in óclaich, ocus frith iarom na V bloga isin choire. Ro hindissed do Dubthach sin, ocus dobert Dubthach ferann di, i. rethet daurthige i tuaith dá muige.

Zu V. 29, 30:

7. Et eadem messores ac operarios con­vocavit in messem suam: et facta illa messorum con­ventione nebulosa ac pluvialis dies illa accidit con­ventionis, et pluviis largiter ex nubibus effusis per totam illam in circuitu pro­vinciam ac rivulis guttarum af­fluentia per convalles et rimas terrarum currenti­bus, sua messis sola arida sine pluviarum im­pedimento et per­turbatio­ne perstitit. Et cum omnes messores ipsius undique regionis pluviali essent die prohibiti, sui sine ulla umbra caliginis vel pluviae illa die tota ab ortu usque ad occasum solis messurae opus Dei potentia exer­cebant.

Cf. Leb. Br. pag. 65b, lin. 57: Ba do ḟertaib B. i. methel mor bói aicce oc buain, snigis fleochad a muig Life ocus no cor ḟer banne ina gort-si tria ernaigthi m‑Brigte.

Zu V. 31, 32:

8. Ecce inter ceteras virtutes ipsius hoc opus dignum ad­miratione videtur esse. Ad­venienti­bus enim Episcopis et cum ea hospi­tantibus, cum non haberet uude eos cibaret, adjuta Dei multi­plici virtute solito more abun­danter, ut sua poscebat neces­sitas vaccam unam [ 42 ]eandemque tribus contra con­suetudi­nem in una die vicibus mulsit: et quod solet de optimis tribus vaccis exprimi, ipsa mirabili eventu de una sua expressit vacca.

Cf. Leb. Br. p. 65b, lin. 41: Fecht ann tancatar VII n‑epscoip co B. ocus ní bói aicce-si ní doberad doib. Iar m‑blegan na m‑bó fa tri ro bliged tra doridise na ba in tres fecht ocus ba huilli inas cech blegun.

Aehnlich in dem Fragment auf p. 82: Ocht n‑espoic déc tancotar co Brigit a húib bruin chualand o thelaig na n‑espoc co loch lémnachta hi toeb Cille dara atuaid. Co ro fiarfaid Brigit dia coig i. do Blathnait, in roibe biad aice, et dixit illa non. Ocus ba nár la Brigit, condébert in t‑aingel na bai do blegan iterum corus blig Brigit co ro línsat na dabcha ocus no línfatis lestra Laigen uile, ocus co n‑dechaid in loim tarna léstra co n‑dérnai loch de, inde Loch lemnachta dicitur.

Zu V. 33, 34:

9. …Nam haec cum suas opere pastorali pasceret oves, in campestri et herboso loco largitate nimia pluviarum perfusa humectis vestibus domum rediit: et cum umbra solaris per foramina domus intrin­secus intraret, illa umbram obtusa oculorum acie, arborem fuisse trans­versam et fixam putans, desuper suam complutam vestem posuit. Et tamquam in arbore graudi et firma, in ipso tenui solari umbraculo vestis perpendit.

Zu V. 35, 36:

10. …Cum enim haec Sancta Brigida in agro juxta gregem ovium pasecndum cura pastorali esset sollicita, alius nequam adoles­cens callide sub­ripiens et ipsius largi­tatem in pauperes probans, et mutato semper habitu ad eam septies veniens, septem ab ea verveces in una detulit die et in secreto abscondit. Et cum grex ad vesperum de more ad caulas fuisset diri­gendus, duabus vel tribus vicibus diligen­tissime ad­numeratus sine damno sui mirum in modum totus integer repertus est numerus. Et ad­mirantes qui conscii facti fuerant virtutem Dei manifeste factam per virginem, septem quos ab­sconde­runt verveces ad suum dimi­serunt gregem. Et ille gregis numerus nec plus nec minus, sed ut ante integer repertus est.

Cf. Leb. Br. pag. 66a, lin. 17: Dia m‑bói B. oc ingaire chaerech, tanic gataige chuicce ocus tall VII multu uathi iarna hatuch for tús. Araide o ro hairmed in trét, foritha doridisi na muilt tria ernaigthi m‑Brigte.

Zu V. 38:

11. Mirabili quoque eventu ab hac vene­rabili Brigida leprosi cere­visiam flagi­tantes, cum non haberet illa, videns aquam ad balnea paratam, et cum virtute fidei bene­dicens, in optimam convertit cere­visiam et abundan­ter sitienti­bus exhausit…

[ 43 ]Zu V. 39:

12. Potentissima enim et ineffabili fidei fortitiuline quandam feminam post votum integri­tatis fragili­tate humana in juvenili volup­tatis desiderio lapsam et habentem jam praegnan­tem ac tumes­centem uterum, fideliter benedixit: et evanes­cente in vulva conceptu sine partu et sine dolore eam sanam ad poeni­tentiam restituit…

Zu V. 40:

13. Quadam enim die cum quidam ad eam salem petens veniret, sicut ceteri pauperes et egeni innume­rabiles venire solebant pro suis necessi­tatibus, ipsa beatis­sima Brigida in illa hora salem factum de lapide quem benedixit, in opus poscentis suf­ficienter largita est…

Cf. Leb. Br. pag. 65b, lin. 45: Fect anu din ro gab mian araile caillech dó muntir Brigte imm ṡalond. Dorigne B. ernaigthi, co ro ṡai in cloich boi inna ḟiadnaise i salond, ocus co ro híccad in chaillig iarsin.

Zu V. 42:

14. …Nam secundum exemplum Domini et haec oculos caeci nati aperuit…Interdum enim, quem naturalis partus caecum protulit natum, fides ejusdem Brigidae, grano comparata sinapis et con­similis eidem, oculos simplices et lucidos ingenti miraculo aperuit…

Cf. Leb. Br. p. 65b, lin. 60: Ba do ḟertaib B. bennachais in clarenech co m‑bá slana a da ṡúil.

Zu V. 43, 44:

15. Et quadam die cum una ex adhaerentibus sibi extrinsecus femina cum filia annorum duodecim aetatis ex naturali pro­creatione muta ad eam veniret visitan­dam cum digna reve­rentia ut omnes solebant se inclinans et humili collo ad ejus pacificum osculum procedens, ipsa omnibus affabilis Brigida ac felix conditis sale divino sermoni­bus eam salubri­ter allocuta est: ac Salva­toris exemplo, jubentis parvulos ad se venire, filiae manum retinens manu sua, nesciente illa quod esset muta, et volunta­tem ipsius inter­rogans, utrum velato capite permanere virgo, an nuptiis tradenda esse vellet, matre ipsius admonente quod sibi filia nulla daret responsa, respon­dens matri dixit, se non dimis­suram manum filiae, nisi prius sibi responsum redderet. Et cum filiam secunda vice inter­rogaret de re eadem, respondit filia sibi, dicens: non aliud nisi quod tu volueris, agere volo. Ac sic postea aperto ore, sine linguae impedi­mento, et soluto ipsius vinculo sana loque­batur.

Zu V. 45, 46:

16. …Cum enim haec animo esset intenta caeles­tium medita­tioni, ut semper solebat, suam de terres­tribus ad caelestia elevans con­versa[ 44 ]tionem, quandam non parvam, sed grandem lardi partem cum cane dimisit. Et cum esset inquisita, non alicubi, sed in loco ubi canis solebat esse, mense transacto intacta et integra reperta est. Non enim canis ausus est comedere depositum beatae virginis, sed custos patieus lardi et idoneus, contra suum solitum morem Divina re­frenatus virtute et domitus exstitit.

Zu V. 47, 48:

17. …Nam cum aliquis indigens cibo pauperum eam rogaret, illa ad eos qui carnes eoxerant, ut ab illis aliquid pauperi deferret, festi­navit. At illorum unus stolidis­simus famulus, qui carnes coxerat, in­sipienter partem nondum carnis coctam in albatum ipsius sinuatae vestis recepta­culum trans­jecit, et sic illa non suf­fuscato mantili sed in suo candido colore manente portans pauperi tribuit.

Zu V. 49–52:

18. …Confluentibus enim ad eam undique pauperibus et peregrinis, ingenti fama virtutum et nimiae largi­tatis tractis, accedens inter eos ingratus quidam leprosus optimam de armento vaccam cum optimo vitulo omnium vitulorum simul sibi dari poscebat. Nee ipsa ejus audiens preces distulit, sed mox illam quam optimam didicit de omnibus vaccam et alicujus vaccae vitulum elegantem et optimum roganti infirmo volun­tarie donavit[1] et miseri­corditer suum cum illo trans­mittens currum per iter longum et latis­simum campum, ne molestiam in vacca minanda infirmus longo fessus itinere sus­tentaret, vitulum post tergum ejus in curru poni praecepit. Et sic eum vacca lingua lambens et tamquam proprium diligens nemine eam cogente usque ad loca destinata consecuta est…

Zu V. 53, 54.

19. Et quodam intervallo temporis alii nequissimi fures, qui nec Deum nec homines vere­bantur, de alia provincia ob latro­cinium venientes et per amnem grandem facili meatu pedum egredi­entes, boves ipsius furati sunt. Sed eos eadem rever­tentes via impetus ingentis fluminis in­undatione aquarum subito facta con­turbavit. Non enim flumen instar muri erectum scelestis­simam boum fraudem B. Brigidae per se transire permisit, sed eos fures demergens et secura trahens (sic), boves de eorum manibus liberati loris in cornibus penden­tibus, ad proprium armentum ac boekium reversi sunt.

[ 45 ]Cf. Leb. Br. p. 65b, lin. 59: Ba do fertaib B. tallsat merlig a damu, tuarcaib abann Liphe friu, tancatar na doim i tech iarna­barach ocus etaige na merlech for a n‑adarcaib.

Zu V. 55, 56:

20. Cum quadam die ipsa sanctissima Brigida cogente aliqua necessitate utili­tatis con­ventionem plebis visitaret in curru sedens binis vehebatur equis. Et cum in suo vehiculo medita­tione theotica caelestem agens in terris vitam suum ut solebat domina­torem oraret, de alto procidens loco alter bruto animo equus saliens sub curru et irrefrenatus habenis fortiter se ex­torquens et de jugo semet­ipsum absolvens, equo altero solo sub suo remanente jugo, ex­territus per campes­tria cucurrit: et sic manus Divina jugum pendens sine prae­cipitio sus­tentans, et vidente turba ob testi­monium virtutis Divinae secura in suo orans vehiculo, cum uno equo sub curru posito ad plebis con­ventionem discursu placabili inlaesa pervenit…

Zu V. 57, 58:

21. …Cum aper ferus singularis et silvestris territus et fugitivus esset, ad gregem porcorum Brigidae felicis­simae concitus cursu prae­cipiti pervenit: quem ipsa ventum inter suos cernens sues benedixit. Deinde impavidus, acsi fami­liaris, cum ipsius permansit grege porcorum

Zu V. 59, 60:

22. Nam cum aliquando aliquis inter ceteros offerentes ei munera de longa veniens provincia offeret sues pingues, et alios secum missos ire ad suam villam quodam longo terrarum inter­vallo positam rogaret, ut ab eo sues acciperet per longum itineris spatium dierum trium vel quatuor amplius prolixum, cum eo suos missos trans­misit comites: et transacto unius diei itinere in monte confinali regionum, qui proprio vocabulo nuncu­patur Gabor, sues suas, quas in longin­quis opina­batur esse regio­nibus obvias contra se venire, a lupis directas per viam et coactas con­templati sunt. Et cum illi vicinius erant, et intel­lexisset suas esse, cog­noscens sues proprias et videns agrestes lupos, qui ob maximam B. Brigidae reve­rentiam de silvis maximis et campo Liffi latissimo idonei pastores in coactis et minandis suibus labo­rabant, ad­venienti­bus missis re­linquen­tes eas inlaesas mirabili­que hoc eventu intel­lecto, et consueto more dis­cesserunt. Et sic altero die ii, qui missi erant, cum suibus factum mirabile narrantes domum reversi sunt.

Zu V. 61, 62:

23. …Quadam enim die cum aliquis nulla suffultus scientia vulpem per regis palatium ambu­lantem videret, putans illam ob­caecatis sensibus suis feram esse bestiam et quod in aula regis fami­liaris et [ 46 ]mansueta esset … ignoraret, … occidit eam … Et rex iratus rem discens gestam, nisi sibi vulpes similis in omnibus callidi­tatibus, quas sua vulpes opera­batur, restituta esset, illum jussit occidi … Et cum rem gestam sancta ac venera­bilis Brigida didi­cisset … currum suum sibi jungi prae­cipiens … perrexit in viam, quae ad regis ducebat palatium. Nec mora: Dominus exaudiens ipsam suas fundentem assiduas preces, unam de suis vulpibus feris ad eam venire trans­misit; quae cum velocis­simo cursu per campes­tria veniret et beatis­simae Brigidae currui ap­propin­quaret, leviter se elevans in currum intravit et sub re­ceptaculo vestis Brigidae se con­stituens sobrie cum ea in curru sedebat … Et cum rex ejus precibus con­sentire noluisset … ipsa suam protulit in medium vulpem, quae coram rege et omni multi­tudine totos mores et sub­tilitatem docibilem alterius agens vulpis in eadem forma prioris palam omnibus variis lusit artibus. Tunc rex haec videns placatus … illum solvi et liberum abire, qui fuerat antea reus delicti, jussit. Nec multo post cum S. Brigida, solutione et libertate facta, ad suam remearet domum, haec vulpes inter turbas dolose se torquens et callide moveus, quae alteri videbatur similis, fugitiva ad loca deserta et silves­tria ad suum antrum, multis equitibus et canibus se per­sequenti­bus illudens, ac per patentes campos fugiens, incolumis evasit.

Cf. Leb. Br. p. 65b, lin. 48: Fecht ann diu bói bachlach dó muntir Brigte oc bém chonnaid. Dorala dó co ro marb petta sindaig la rig Laigen. Ró hergabad in bachlach lasin ríg. Ro forcongart B. for sinnach n‑allaid taidecht asin caillid. Tanic din co m‑bói oc clesrad ocus oc espai dona slogaib ocus don rig la forcongur m‑Brigte. O ra ḟorba tra in sindach a gnímrad, dolluid slan fon caillid ocus sloig Laigen eter chois ocus ech ocus choin inna degaid.

Zu V. 64:

24. Et cum in alia die anates pectore carnali in aqua natantes et per aëra interdum voli­tantes, Beata vidisset Brigida, eas ad se venire ac­cersivit. Quae pennigero volatu et tanto ardore oboedi­entiae ejus vocibus tanquam sub humana cura essent consuetae sine ulla formidine multi­tudinis ad eam volita­bant. Quas manu tangens et amplec­tens et per aliquan­tulum temporis hoc idom faciens, redire ac volare suis in aëra alis permisit …

Zu V. 65, 66:

25. …Vidit novem viros in forma quadam speciali vanae et diabolicae super­stitionis, et plausum habentes vocis ridiculae ad infamiam mentis maximam. In quorum viis contritio erat et in­felicitas, qui antiquo hosti, qui in illis regnabat, votis sceles­tissimis et jura­mentis sitientes ef­fusionem sanguinis, antequam Calendae illius mensis super­venirent venturi, aliorum jugula­tionem et homicidia facere dis­posuerunt. Quibus [ 47 ]reveren­tissima et affabilis Brigida melliflua verborum copia prae­dicavit, ut morti­feris erroribus relictis sua crimina per cordis cumpunc­tionem et veram delerent poeni­tentiam. Qui hebe­tudine mentis suae … in viam suam per­rexerunt: … egredi­entes illi nefarii imaginem instar viri, quem debuis­sent jugulare, con­templantes, continuo suis jugu­lantes lanceis et gladiis de­collantes, quasi post triumphum de suo ad­versario et inimico cum armis sangui­neis et cruentis reversi multis ap­paruerunt. Mirum in modum cum neminem oc­ciderent, illis visum est sua complesse vota, atque cum nemo deerat de illa provincia, de quo illi trium­pharent, nulla dubietas pro hac re alicui per­sistens, largitas muneris divini per Sanctam Brigidam facta omnibus innotuit …

Zu V. 68:

26. …Illam enim Lugidus quidam, valde validus et virorum fortissimus, duodecim virorum opera per semet­ipsum tanta forti­tudine sui corporis in una cum vellet laborans die, et cibaria quibus duodecim suf­ficienter viri vesci possent, similiter comedens …, de­precatus est, ut pro se Dominum oraret omni­potentem, ut ejus ingluviem, qua superflua devorabat, tempe­raret, nec antiquam virtutem sui corporis per hanc amisisset causam. Et sic ipsa Brigida illum bene­dicens, et pro illo Dominum orans (sic); ipse postea victu unius viri satis contentus, ac, ut antea solebat, laborans sicut duodecim operarii opera­bantur, in eadem antiqua permansit virtute.

Zu V. 69, 70:

27. Arbor quaedam grandis et maxima, ad aliquem parata usum ab iis. qui artificia exercere solebant in silva lignari, securibus excisa est … Et cum nec multitudo virorum nec vires boum et variae artificum artes movere vel trahere eam arborem nullo modo poterant, recedenti­bus cunctis ab ea per fortis­simam fidem B. Brigidae … eam gravis­simam arborem Angelica virtute per Divina mysteria nullo mortalium auxilio levantes sine ulla dif­ficultate ad locum quem voluit S. Brigida desti­natum detu­lerunt

Zu V. 71, 72:

28. Et nostro occurrit animo non excludere et hanc virtutem silentio nostro, quam inter innumera­biles virtutes eadem operata est Brigida venera­bilis. Quidam enim vir secularis et gente nobilis et dolosis moribus ex­ardescens in alicujus feminae con­cupiscen­tiam et quomodo ejus concubitu frui posset callide cogitans, ac suam sentem argenteam pretiosam­que in depositum sibi com­mendans, quam dolose retraxit illa ignorante et jecit in mare, ut cum ipsa non posset reddere sibi esset ancilla et ejus postea uteretur ut vellet amplex­ibus … Et haec timens pudica femina, tanquam ad civitatem refugii tutis­simam ad Sanctam confugit Brigidam. Quae cum talem com­perisset causam, vel [ 48 ]quid pro hac re agere debuerit cogitaret, cum necdum verba com­plesset, super­venit ad eam quidam cum piscibus de flumine tractis, et cum illorum ilia piscium illico fuissent excisa, sentis illa argentea, quam ille crudelis jecit in mare ob causam supra dictam, in medio unius ex piscibus reperta est…

Zu V. 73–76:

29. Et bis miraculis gloriosum et claris­simum cum aliqua fideli femina hospitium jungi debet: quo prosperum iter faciens S. Brigida in Dei voluntate, in amplis­simo campo Breg cum declinas­set ad vesperam dies, ad habita­culum ejus veniens cum ea per­noctavit. Quae … cum non haberet propter suam inopiam, unde ignem nutriret et cibum coqueret, unde tales hospites cibaret, incidens ligna telaria, in quibus texturam telarum opera­batur, in pastum ignis, vitulum suae vaccae, quem occidit super struem istorum ponens lignorum, igne assavit, cum bona voluntate. Et coena in Dei laudibus facta et nocte adsuetis transacta vigiliis expergis­cens post illam de mane noctem, ut nullum de re­ceptione et re­fectione S. Brigidae ullius rei sus­tineret damnum ipsa hospi­talis, quae vitulum suae amiserat vaccae, alterum in eadem forma vitulum cum sua invenit vacca, quem ut priorem ipsa dilexerat; et telaria ligna similiter sibi prae ceteris reparata, in tali forma in quanti­tate, in qua priora fuerant, con­templata est …

Cf. Leb. Br. pag. 65b, lin. 64: Ba do fertaib B. dia tarla si cusin m‑band­trebthaig lassair a muig Chail, co rus marb loeg a bó do B. ocus co ro loisc a garmain fói. Dorigne Dia for B. co m‑ba hogṡlan inn garmain iarna­barach, ocus boi in loeg immalle ria mathair.

Zu V. 77–80:

30. …Tribus enim leprosis et infirmi­tatibus oppressis … vas largita est argenteum. Et ne illis esset causa dis­cordiae et con­tentionis, si illi inter se di­viderent, cuidam in ponde­ribus auri et argenti comperto dixit, ut inter illos tres hoc vas ponde­raret tribus aequa­libus partibus. Et cum excusare se coepisset, dicens ponderari se aequali­ter non posse, ipsa felicis­sima feminarum Brigida ap­prehenso vase argenteo ipsum allidit contra lapidem, et confregit in tres, ut voluit, aequales et con­similes partes. Mirum in modum cum postea ipsae tres partes ipsius vasis argentei in pondere essent emensae, nulla pars alia minor vel major, quae aliam superaret, licet uno obolo, de bis invcnta est tribus partibus …

Zu V. 81–84:

31. …Nam vestimenta transmarina et peregrina Episcopi Conlaei decorati culminis, quibus in solemni­tatibus Domini et in vigiliis Aposto­lorum sacra in altaribus et in sanctu­ario offerens mysteria ute[ 49 ]batur, pauperi­bus largita est. Et cum tempus solemni­tatis advcnit, sccundum con­suetudi­nem ut ipse summus pontifex populorum suis indutus esset muta­toriis vestibus, S. Brigida, quae priora vesti­menta illius episcopi Christo in forma pauperis posito donaverat, alia similia per omnia vesti­mentis prioribus, tam texturis quam coloribus, quae in illa hora a Christo, quem per pauperem induebat, perlata sibi in curru duarum acceperat rotarum, tradidit pro aliis…

Zu V. 85–88:

32. …Quidam enim compulsus quadam neces­sitate indigens mellis sextarium eam precatus est. Et cum ipsa Brigida mente doleret, dum non haberet paratum mel, quod illi roganti donaret, murmur apum sub pavimento domus, in qua tunc ipsa fucrat, exauditum est. Et cum ille locus, in quo suis apes vocibus sonabant, perfossus et scrutatus fuisset, repertum est in eo quantum suf­ficiebat in opus poscentis. Et sic ille ab ea recepto mellis munere quantum sibi neces­sitas poscebat, ad sua gaudens reversus est habi­tacula. (V. 88 scheint eigne Ausschmückung des Verf. zu sein.)



Anmerkungen zum Anhang

  1. V. 50 wird aber erst verständ­lich, wenn man eine weitere Angabe be­rücksich­tigt, die sich findet Vita S. Brigidae Auctore anonymo, cap. VII, 49 (l. c. p. 124): Tunc elegerunt optimum vitulum et di­mittentes illum, occurrit ei cum gemitu magno optima vaccarum, et in tantum se invicem di­lexerunt, ut paene nullus posset soparare eos.