Bước tới nội dung

Từ điển Việt–Bồ–La/D

Văn thư lưu trữ mở Wikisource
D
D

DÀ: caſa: domus, vs. vel nhà.

dà lê: a familia real le: familia regis quæ dicitur lê.

dà, cây dà: aruore da tinta: arbor ex qua fit atramentum.

dà quê, vide quê.

dả con mắt: doença de chorar os olhos; diſtillatio oculorum, morbus.

dả ra, nhả ra: tirar da boca o bocado como pera a criança comer: extrahere buccellam ex ore, vt ſi danda ſit infanti.

dạ: reposta cortès: verbum vrbanitatis cum quis reſpondet vocanti.

dạ: montão de pedras que botão os que paſsão: aceruus mer curij..

da, vide dĕa.

dạ, vide dĕạ.

dắc cha mẹ: ter ſaudades e fallar muito do pay e da may: deſiderium Patris & Matris de illis ſæpe loquendo oſtendere.. nhấc, idem.

dác len hàng khác: fazer peragrafo na eſcrittura como dos Chinas que começão a regra pera riba: inchoare nouam lineam, cùm: ſcilicet ſicut apud Sinas incipit quælibet linea à ſuperiori parte.

dạc, áo rách dạc, rách dạc dài: cabaya muito rota, e muito remendada: veſtis valdè attrita centonibuſque ſcatens.

dạc, ở dời dạc: não ter caſa propria, morar ora aquì ora ahy: carere propriâ domo, nec fixam habitationem habere.

dách, vide dĕách. dách áo: nadando com hũa mão leuar a cabaya na outra peraque ſe não molhe: natando vnâ manu, alterâ veſtem eleuare ne madefiat.

dái: ter medo: timeo, es. kính dái: reſpeitar como pay may, rey &c: timor reuerentialis.

dái, vide dĕái.

dài: couſa comprida: longus, a, vm. áo dài: veste comprida: oblonga veſtis.

dài, dou᷄ dài: temerariamente ſem conſideração: temerè. lo dou᷄ dài: ter penſamentos impertinentes:

D
D

merè cogitare. thề dou᷄ dài: iurar temerariamente: temerè iurare. đi dou᷄ dài: andar temerariamente: temerè ambulare. ăn dou᷄ dài: comer tudo o que acha ſem ter de ver ſe lhe fas mal: temere comedere quicquid occurrit neque attendere an noceat. & ſic de alijs quếi quá, láo dáo, idem.

dải: baba, cuſpo: ſaliua, æ. giổ dải: cuſpir: ſpuo, is. dải mũi: ſpirrar: ſternuo, is. nhải, idem.

dải, vide dĕải.

dại: paruo, ſem ſizo: ſtultus, i. nen cuồng dại: endoudecer: inſanio is.

dại dọt: idiota, ignorante: idiota, inſipiens.

dại gái: perdido por molheres: mulieribus deditus.

dại, con chó dại: cão danado: rabie correptus canis.

day, cây day: aruore bolir com vento: moueri arborem vento.

dây, vide dêy.

dầy, vide dĕầy.

dấy, dơ dấy: ſuio: immundus, a, vm. có dấy lŏạn: alteracõis no reyno: bellum ciuile.

dảy: ſaltar: ſalto, as. lấm dải áo: a lama ſalpica a veſte: reſpergi veſtem luto.

dãy, đềy dãi: cheo de todo: plenus omninò.

dạy, vide dĕạy.

dáic, vide dách.

dâm dục: couſas deshoneſtas: res venereæ. mê dâm dục: inclinado a deshoneſtidades: venereis addictus. tà dâm, gian dâm: fornicaçao: fornicatio, onis.

dâm blời: toldarſe o ceo : obnubilari cælum. nhâm blời, idem.

dàm, vide dĕàm.

dầm, người dầm dầm: gente de cor morena: fuſci coloris homines.

dắm con mắt lại: fechar os olhos: claudere oculos. dắm miêng lại: fechar a boca: claudere os. nhắm, idem. dấm lửa: cubrir o fogo peraque ſe não apague: ignem operire ne extinguatur. dúm lửa, nhúm lửa, idem.

dám: vide dĕám.


D
D

dạm mình: coceira cauſada do çuio: prurigo ex immunditia orta. áo dạm: cabaya çuia que fas coceira: immunda veſtis quæ pruriginem generat. chiếu dạm: esteira çuia: ſtorea immunda, & ſic de alijs rebus.

dạm, vide dĕạm.

dậm, vide dĕậm.

dân: vaſſallos: ſubditi. khốn dân: oprimir o pouo: vexare populum.

dần, giờ dần: hora das 3. atè es 5. de pollamenhãa: hora poſt mediam noctem tertia vſque ad quintam. vide giờ.

dàn: : vide dĕàn.

dán: mandar auiſo: nuncium aliquid monens. dán tôi về: me manda auiſar que me torne: mittit ad me, vt domum reuertar. nhán, idem.

dán, vide dĕán.

dãn gỗ bổ củi: cortar pao grande em varias partes pera depois o fender: ſecare lignum maius in varias partes, vt findantur.

dẩn: mostrar: oſtendo, is. dẩn đàng: enſinar caminho; monſtrare viam.

dản: leuar algũa couſa com ambas as mãos de hũ lugar pera outro: deferre aliquid ambabus manibus ex vno loco in alium.

dãn: callos: callum, i.

dàn: calcar pera caber mais: calcare vt plura capiat locus dàn xuấng cho chạt: calcar pera baixo pera ficar apertado; calcare in inferiorem partem vt res ſit cõpreſſa, alij dĕàn.

dận: encomendar: commendo, as. dận bảo: auiſar: admoneo, es.

dạn, vide dĕạn.

dang, cái dang: paſſaro grãde: auis magna dicta dãg.

dàng, nói diù dàng: fallar bem com corteſia: vrbanè loqui.

dảng, nuêi: ſoſtentar: nutrio, is.

dạng đàm len: arrancar o eſcarro: eruere excreationem ex imo pectore.

danh, ten: nome: nomen, inis. xấu danh, xấu tiếng: ruim fama: nomen malum.

dành, vide dĕành[đính chính 1].


D
D

dao, cây dao đi dao lại: aruore ora torta ora dereita; inflexiones habens arbor. người dao đi dao lại: homem que auda as voltas como paſſeando, homo qui huc illuc deambulat. alij de homine dĕao.

dao, vide dĕao.

dào, thợ dào: ferreiro: faber ferrarius. thợ rèn, idem.

dáo, kín dáo: couſa ſerrada: res clauſa, dicitur etiam de ſecreto, vt clauſo.

dáo, láo dáo: couſa mal composta mal feita uitioſa: res malè compoſita, peruersè acta.

dao᷄, khŏan dao᷄: de vagar; lentè.

o᷄: familia: familia, æ. dào᷄ họ, dào᷄ dỏi, idem.

o᷄ nước: deriuação de agoa corrente: origo aquæ currentis.

o᷄ ou᷄ thánh Chico: religião de São Franciſco: familia Sancti Franciſci.

dảo᷄, ngồi dảo᷄ lưng: aſſentarſe ſem ſe encoſtar: ſedere abſque humerorum fulcro.

dắp: borrão pera ſe eſcreuer em limpo: ſcriptura nondum perfecta, quæ tranſcribitur vt perficiatur. nhắp, idem.

dắp, nói dắp: fallar impertinencias: inepta loqui. alij dĕáp.

dắp: molhar algũa couſa pera ficar branda: madefacere aliquid vt tenereſcat.

dập: aleuantar a terra: eleuare terram, dập nền[đính chính 2]: concertar o pauimento em que ſe ha de fazer a caza: erigere pauimentum domus faciendæ. lớp, idem.

dát: medrozo: meticuloſus, a, vm. nhát, idem.

dấu: fazer mimos: mulceo, es. yêu dấu con: amar e amimar os filhos: diligere & mulcere filios. thuóc dấu: feitiço pera fazer amar: philtrum amatorium.

dấu, vide dĕấu.

dau. entre ſi: inuicem, vel nhau. dàu, mưa dàu: chuua groſſa: pluuia maior.

dậu, gà, giờ dậu: hora das 5. as 7. da tarde: hora à quinta ad ſeptimam poſt .

D
D

meridiem. nam dậu, tháng dậu.

dâu: nora; nurus, vs. đưa dâu; leuar a noiua pera a caza do noiuo: ſponſam in domum ſponſi ducere.

dâu, cây dâu: moreira: morus, i.

dầu: azeite qualquer: oleum, i. lếy dầu đổ đèn: deitai azeite na candea: infunde oleum in lucernam.

dầu dưa: tirar o çumo das eruas eſpremendoas: exprimere ſuccum herbarum.

dầu mà, [đính chính 3] mà: aindaque: quamuis.

dầu ꞗậy: leuar em conta: boni conſulere.

dầu lào᷄: como quereis: iuxtà placitum tuum.

dê, con dê: cabra, cabrito: capra, æ. capellus, i.

dê thăóc, dê gạo: alimpar o arròs ao vento; ventilare orizam.

dè dẹ: muito leue: valdè leuis, e.

dè, ăn dè ăn dĕạt: poupar o comer pera outro dia: parcimonia in edendo, relinquere in diem ſequentem.

dế, cái dế: grilo: gryllus, i.

dể deſprezar: contemno, is. dể ngươi: ſer ſoberbo: ſuperbire. dể duôi cha mẹ: não fazer caſo do pay nem da may: contemnere patrem & matrem.

dễ: facil: facilis, e. dễ hăọc: facil de aprender: facilè ad diſcendum.

dẻ, blái dẻ: caſtanhas: caſtanea, æ.

dẹ: couſa leue: leuis, e. dẹ mình: eſtar bem ter o corpo leue; valeo, es. người dẹ cháo᷄ vánh: homem viuo eſperto: alacer. dè dẹ: muito leue: valde leuis. cân dẹ: pezar mal: leuius ponderare quam par ſit. cân nạng: pezar muito: grauius iuſto ponderare. cân nạng cân dẹ, : dicitur de ijs qui habent pondus graue ad recipiendum, ad dandum vero leue. alij nhẹ.

dĕa: pelle, couro: pellis, is. dĕa lợn: pano fino de lãa que fica brando como pelle de porco: pannus laneus tenuis. bánh dĕa: apas largas: placenta æ. lột dĕa:

D
D

esfolar: excorio, as.

dĕa, cây dĕa: aruore de pagode: arbor in India prægrandis quã idoli arborẽ vocant.

dĕạ: barriga: venter, tris. sáng deạ: ter habilidade: ingenio valere. tối dĕạ: não ter habilidade: ingenio carere. khéo dĕạ: engenhoſo em couſas mecanicas: inuentione ad externa valere. buần dĕạ[đính chính 4]: afrontamentos, engulhos; nauſea, æ. tháo dĕạ: camaras: dyſenteria, æ. cứng dĕạ: não fazer camaras: retenſio nimia fecum. dĕạ đŏục: maos bofes: ingenium peruerſum. dĕạ lành: boa condição: mitis, e. hẹp hòi dĕạ, auarus, a vm. rọu᷄ dĕạ: liberal: liberalis, e.

dĕách: homem de piquena eſtatura: ſtaturæ minoris homo. bé dĕách, thấp, idem.

dĕái, hồn dĕái: grãos humanos: teſticuli, orum. alij. dái, : dicitur etiam de alijs animalibus.

dĕẩi: fita da cabaya: ligula veſtis, cingulum. mạc dĕải: meter ſe encacho: velamen pudendorum adhibere.

dĕải: premio de feſta: premium in die feſto dari ſolitum. cỗ dĕải: bandeia de feſta: menſa feſtiua.

dĕải, ngồi dĕải: perſeuerar aſſentado ou haia ſol, ou chuua: manere perſeueranter ſiue ſole torreatur ſiue pluuiâ madeat. ở dĕải, idẽ. đi dĕải: caminhar ou haia ſol ou chuua: ambulare per æſtum aut pluuiam.

dĕày ꞗán: taboa groſſa: craſſa tabula. ꞗĕải dĕày: canga groſſa tapada: craſſa[đính chính 5] tela.

dĕạy: enſinar: doceo, es. cha dĕạy: o pay manda: imperat pater.

dĕaíc, vide dĕách.

dĕàm nước: por na agoa por pouco tempo: mittere in aquam ad breue tempus.

dĕám: atreuerſe: audeo, es. chi dĕám, chảng dĕám: não me atreuo: non audeo. ai dĕám ſự ấy: quem ſe atreuerà: quis audebit rem hanc?

dĕạm: eſpaço decaminho como estadio: ſtadium, ij. alij dạm.

dĕạm: callos: callum, i.


D
D

nên dĕạm: criar callos: callos obducere.

dĕậm: cair borrão eſcreuendo: litura, æ. chữ dĕậm dịt: letra muito borrada: lituris plena ſcriptura.

dĕàn, vide dàn.

dĕàn hồ: grude pera pegar algũa couſa: gluten, inis. dĕàn gếy: pegar papel como na parede: glutinare papyrũ parieti, ſic de imaginibus papyraceis & ſimilibus.

dĕận bảo: encomendar: admoneo, es.

dĕạn: não eſtranhar, nem ter medo: cicurem fieri, dicitur de animalibus, & de pueris paruulis qui timorem puerilem exuunt.

dĕành, để dĕành: deixar guardada algũa couſa a posta: cuſtodire aliquid data opera.

dĕao: faca: cultellus, i. dĕao sác faca aguda: cultellus acutus. dĕao mlụt: faca bota: cultellus retuſus.

dĕao lửa: fuſil: igniarium, ij.

dĕao cưa: lima da ſerra: lima ſerræ.

dĕao gọt: naualha, nouacula, æ.

dĕao nể thẩ: lanceta de ſangrar: ſcalprum, i.

dĕao đi dĕao lại : andar as voltas: ambulare in circuitu. alij, dao.

dĕáp, vide dáp.

dĕát: leuar com a mão: ducere manu.

dĕát ngựa: leuar o cauallo: ducere equum. dĕát tlâu: ducere bubalum.

dĕát, dĕót dĕát: ignorante: idiota. alij dĕót nát.

dĕấu: ſinal: ſignum, i. làm dĕấu: por marca: ſignum facere, dicitur etiam de ſigno crucis.

dĕấu: ferida: vulnus, eris. phải dĕấu: leuar ferida: vulnerari.

dĕấu thánh: reliquia: reliquiæ, arum.

dĕấu, người dĕấu tích: homem que no lugar he o mais velho: ſenior omnium, alij gấu tích, già cả, rủ rỉ.

dĕeỏ: couſa branda: mollis, e. alij deỏ.

dĕép: alparcas: crepida, æ. đi dĕép: ir com alparcas: crepidatum.

D
D

incedere, alij dép.

dêy: corda, fita: funis, is. ligula, æ. đứt dêy: quebrar a corda: funem diſrumpi.

dẹin vide nhẹin.

deính vide dính.

dện, cái dện: aranha; aranea, æ. alij nhện, melius rện. mạng dện: tea de aranha: aranearum tela.

dĕò nước: ſondar a agoa pera ver quanto he o fundo: metiri aquæ profunditatem. dĕò[đính chính 6]: lançar o prumo: dimittere bolidem.

dĕò sách: reuer o liuro: examinare librum. xem lại, khaỏ, dò, idem.

dĕồ: pouco mais ou menos: circiter.

mấy lần dĕồ: quantas vezes poueo mais ou menos: quoties circiter. dĕỗ: induzir: induco, is. dĕạy dĕỗ: enſinar: doceo, es. cám dĕỗ: tentar, tentação: tentatio, onis, tento, as. ma quỉ cám dĕỗ: o diabo entrar em alguem ou tentalo: tentari aliquem à diabolo, vel poſſideri ab illo. dĕồ lào᷄ ugười ta : ganhar a vontade aos homens: corda hominum inducere, ferè in malam partem.

dĕỗ chiéu: ſacodir a esteira: excutere ſtoream. alij dỗ.

dĕọc, bề dĕọc: de comprido: longitudo, inis.

dĕọc đàng: indo por caminho: in via. đi dĕọc: ir caminho direito: rectâ viâ incedere. alij dọc.

dĕài: encher calcando: implere calcando.

dĕài su᷄́: atacar a eſpingarda: farcire fiſtulam ferream, vel tormentum bellicum. ſao᷄ dĕài, duì dĕài: atacador: fartor fiſtulæ ferreæ, vel tormenti bellici.

dĕài, thịt dĕài: lingoiça: farcimen carnis.

dĕài tàu: calafetar a não: obturare nauim.

dĕài, chữ dĕài: letras cabidulas de rotolo: literę maiuſculæ vt tituli &c.

deối vide dối.

dĕơi, cái dĕơi: morcego: veſpertilio, onis. dơi idem.

dĕom, blái dĕom: certa fruta do mato: fructus quidam ſylueſtris, dom idem.


D
D

dĕọn: fazer preſtes: præparo, as. dĕọn ſinh thì: eſtar pera morrer: proximum eſſe morti. dĕọn chữ: dar o diſcipulo a lição: reddi lectionem à diſcipulo.

dĕốt, dĕốt dĕát: o que não ſabe letras: idiota. dại dột, dốt dát, idem.

dĕọt, mưa dĕọt: cair goteira na caza: ſtillare pluuiam intra domum. dọt, idem.

dĕóuc lào᷄: fazer propoſito: ſtatuo, is. dĕóuc lào᷄ chừa: fazer propoſito de emenda: proponere emendationem. doúc, idem.

dĕọu᷄, vide dọu᷄.

dĕóu᷄, cá dĕóu᷄: certo peine: piſcis quidam. dĕóu᷄ dictus, velu᷄.

dẹp nứơc người: ſogeitar reino alheo: ſubiugare regnum alienum. dẹp ngựa: amanſar a cauallo: domare equum. dẹp áng: o que manda nas feſtas pera agazalhar os hoſpedes que vão a ellas: rector feſtorum curans vt hoſpitibus detur locus. dẹp người ta: endreitar os homens: corripere homines, sửa người ta, idem.

dệt: tecer: texo, is. dệt ꞗĕải: tecer canga: texere telam. dệt chiéu: tecer eſteira: texere ſtoream. vide cửi.

dét thuièn kẻo nước ꞗĕào: vedar a agoa da embarcação, concertala pera que não entre agoa: obturare nauigij rimas.

deu, bao deu, bao nheu: quanto: quantum.

deù: muito muitos: multus, a, vm. nheù, idem.

dĕựng, vide dựng.

dĕưới, vide dưới.

di, người di mạnh: valente animoſo: magnanimus, i.

di địch, rợ mọi: gente do mato: ſyueſter barbarus. ita dicuntur populi qui incolunt montes propè Cocincinam.

dì: tia irmãa da may: matertera, æ.

dỉ: reuer agoa ou outro liquor: ſtillo, as.

dỉ, nói dỉ, nói di dỉ: falar a puridade: arcanum ad aures loqui.

dị mũi: narìs chato chapado: ſimus naſus.


D
D

diả nứa: machocar a cana pera fazer obra com ella: conterere arundinem vt fiat apta ad opus. đợp nứa, idem.

dịch ra: chegarſe pera tràs ou pera ilharga eſtando aſſentado: recedere aliquem retro, vel ad vnam partem cum ſedet.

diéc nhau: peleiando dizerſe as faltas huns aos outros: rixando inuicem aperire defectus.

diem: ſalitre: nitrum, i. lữa ſinh lữa diem: fogo de enxofre e de ſalitre: ignis exſulphure & nitro, ideſt ignis inferni.

dièm tàu, re tàu: a taboa que està de baixo das beiras do telhado: tabula quæ imbricibus tecti ſupponitur.

dièm, áo dièm tàu: cabaya bem fraldada: laſciniarum amplarum veſtis. dù dièm: ſombreiro de abas que decem: vmbella cum ſinibus circumquaque cadentibus.

diển mũ: a dobra do barrete que fica na teſta: complicatio pilei quæ frontem operit.

diềng, láng diềng: vizinho: vicinus i.

diép, rau diép: alface: lactuca, æ.

diét đi: fugindo eſcapulir: fugiendo euadere.

diẹt: caſtigo final de morte: extremum mortis ſupplicium. chém diẹt: cortar a cabeça: plectere pœna capitis. bất diẹt: ſem fim: fine carens.

diều: minhoto: miluus, i. diều tha: o minhoto te coma: miluus te deuoret, maledictum. diều quáu: o minhoto leuar nas vnhas: miluus vnguibus rapit.

dièu gếy: ſarangò de papel que botão os meninos a voar: papyrus quædam quam pueri concinnant vt vento in altum efferatur, ita tamen vt fune ligata, vel dimitti, vel retrahi poſſit communiter dicitur ſarangò. thả diều: largar a corda ao ſarangò pera que voe: funem laxare illi papyro vt vento in altum feratur.

diểu quanh: andar a roda:

D
D

circumeo, is. diểu đi diểu lại idem.

dim, con mắt lim dim: olhos meyo fechados remeloſos: lippi oculi.

dím, con dím: porco eſpinho: hiſtrix, icis.

dịn: ſofrer: tolero, as. nhịn, dịn dục, nhịn nhục idem. hay dịn: petiente: petiens, tis. hay nhịn idem.

dìn: fitar os olhos: oculos defigere. dìn ai: reconhecer alguem: agnoſco, is. chảng dìn tôi: não me reconhece: deſpicit me. nhìn idem.

dinh: lugar em que mora algum Capitão grande como gouernador de algũa Prouinçia com ſeus ſoldados: habitatio ducis, vel Gubernatoris Prouinciæ cum ſuis militibus.

dính: pegarſe algũa couſa como grude pes &c. adhæreo, es. hò dính tay: o grude pegaſe as mãos: adhæret manibus gluten. chảng dính: não pega: cohærere non valet.

díp, cái díp: tenàs de arrancar cabello: forceps ad pilos auellendos.

díp, líp díp: olhos meyo fechados com ſono: clauſi penè oculi præ ſomno.

dịp, làm dịp: bater as mãos pera acompanhar o canto: plaudere manibus ad comitandum cantum.

dịt, chữ dĕậm dịt: letra apagada: deleta litera.

díu, líu díu: confusão: confuſio, onis.

diụ diụ: leuemente; leuiter. làm diụ chên: andar leue com os pes; leui pede incedere. làm dịu: fazer leuemente; leuiter peragere.

do, cơn do nào: donde naceo iſto: vnde hoc ortum habuit. du idem.

dó cây dó: aruore do qual ſe fas o papel: arbor ex qua fit papyrus. rớ idem.

dò: laço de caçar: pedica, æ. làm dò chim: armar laço às aues: pedicas auibus erigere.

dò, vide dĕò.

dồ, vide dĕồ.

dỗ, vide dĕỗ.

dổ: arrancar: euello, is

D
D

dổ cỏ: arrancar erua: euellere herbam. dổ tăóc: arrancar os cabellos: euellere capillos.

dỏ: pequeno: paruus, a, vm. nhỏ, idem.

dỏ, nhà dỏ: caza de vigia no caminho: excubiarum domus in itinere. nhà điếm, idem.

dơ: çuio: immundus, a, vm. dơ dáy, idem.

dơ: çuiar: ſordido, as. gà dơ nhà: as galinhas çuião a caſa: inquinant gallinæ domum.

dớ: lembrarſe: recordor, aris. nhớ, idem.

dớ: ter ſaudades: deſiderio teneri. dớ nhà: ter ſaudades de ſua caſa: deſiderio teneri propriæ domus.

dờ, vide nhờ.

dở: puxar: traho, is. dở len: puxar pera riba: trahere ſurſum. dở xuấng: puxar pera baixo: trahere deorſum. dở cuả taù lên: deſembarcar o fato da nao: extrahere merces è naui. dở sổ: renouar o rol : innouare catalogum[đính chính 7]. dở nhà: mudar a caſa: mutare domum. dở kẻo ngã: ter mão ou encostarſe pera não cair: fulciri ne decidat. tay dở len: reparar golpe com a mão: tegere ſe manu ab ictu. dở xương cha mẹ: deſenterrar os oſſos do pay e da may: effodere Patris & Matris oſſa.

dốc, vide dĕốc.

dốc: vergonhas de molher: pudenda fœminæ. lồn, dòi, bẹn[đính chính 8], ke. idem, cauenda.

doúc, vide dĕoúc.

dọc, vide dĕọc.

dói: lançar pragas gritando: maledicta cum clamoribus conijcere.

dồi: rechear: farcio, is. dĕồi idem.

dồi, đánh dồi: iogo de caixas: ludus monetarum. dồi, càu: iogar a pela: ludere pila. cái tạo᷄ dồi: atacador: fartor fiſtulæ ferreæ, vel tormenti bellici. dồi su᷄́ : atacar ou carregar a peça ou eſpingarda: farcire tormentum bellicum, vel fiſtulam ferream.

dối: mentira, mentir: mendacium, mentiri. nói dối:

D
D

dối: fallar mentira; proferre mendacium. dồi người ta: enganar a gente: ſeduco, is. viec dối: feiticerias e outras ceremonias gentilicas: veneficia, & aliæ ſuperſtitiones Ethnicorum, ita enim inualuit apud Chriſtianos vt vocentur mendacia. của dối: couſa falſa: res doloſæ. giả, idem.

dỏi theu kẻ lành: imitar os bons: imitari probos; dào᷄ dỏi: linha de gèração: proſapia, æ. nối dào᷄ dỏi: propagar a linha da gèração: lineam propagare. truièn dỏi: deixar por tradição: traditione producere. theo mà dỏi bắt: andar a pos alguem pera o auer as mãos: inſequi aliquem ad eum capiendum.

dơi, vide dĕơi.

dời: mudar: muto, as. dời nhà: mudar a caza: mutare domum. dời dạc, vide dạc.

dom, vide deom.

dòm: eſpreitar como por buraco: rimor aris. dòm ꞗĕào, idem.

dơm, tăóc lơm dơm: cabello parte branco parte preto: capilli ex parte cani & ex parte nigri.

dộn: aperto de gente por ſer muita: compreſſio populi frequentis. chen chạt, idem.

dón, vide nhón.

dọn, vide dĕọn.

dọn: agudo: acutus, a, vm. nhọn, idem.

dốt: meter algum animal na capoeira: immittere in caueam aliquod animal.

dốt, vide dĕốt.

dọt, cái dọt: leicenço: furunculus, i. nhọt idem. nên dọt: nacer leicenço: furunculum oriri. nen cái, idĕm.

dột, vide dĕột.

dột: ignorante: idiota, æ. dại dột idem.

dớt miệng: cuſpo: ſaliua, æ. giổ ra dớt: cuſpir: expuo, is.

doúc, vide dĕóuc.

dou᷄ dài, vide dài.

u᷄, vide dĕóu᷄.

dọu᷄: palaura de honra com a qual ſe começa fallar com o Rey de Tonquim: vox honoris quâ vnuſquiſque orditur ſermonem cum rege

D
D

Tunchinenſi. dọu᷄ Chúa muân nam, idem. làm khải dọu᷄ Chúa: fazer petição ao Rey: petere aliquid à Rege ex ſcripto. dĕọu᷄, idem.

dọu᷄, cái dọu᷄: bicho de ſeda: bombyx, icis. nhọu᷄, tàm, idem.

du, cơn du nào: donde naceo isto: vnde hoc ortum habuit, do, idem.

dù: ſombreiro: vmbella, æ.

dù dièm, vide dièm.

dù mà: ainda que: etiamſi. dầu mà, idem.

dù, ꞗí dù: porem ſe: ſi vero, ꞗí bàng, idem.

dủ ngành xuấng: a baixar o ramo: inclinare ramum. bin cành xuấng, idem.

dụ, thí dụ: por comparação: exempli gratia.

dư: ſobeiar: ſupereſſe. thừa, idem. dư hai mươi: mais de vinte: vltra viginti. còn từ dư: tudo o reſtante: reliquâ omnia.

dử: remela: gramia, æ. dử con mắt: olhos remeloſos: lippi oculi.

dử voi: ir amarrar o elephante quando foge: reducere elephantem fugitiuum.

dữ: ruim, mà condição: prauum ingenium. kẻ dữ: os maos: peruerſi.

dưa: couſa feita em vinagre: aceto condita res. dưa rau: achar de heruas: conditæ aceto herbæ. dâù dưa: eſpremer as heruas pera fazer achar: exprimere ius ex herbis, vt condiantur aceto.

dưa hấu: pateca: pepo aqueus.

dưa gang: melão: pepo, nis.

dưa họp: melão redondo: pepo rotundus.

dưa choật, dưa bọ: pepino: cucumis, eris, cucumer, eris.

dừa, cây dừa: palmeira: palma, æ. blái dừa: coco: nux indica. dừa non: lanha: nux indica immatura. ſọ dừa: chareta: nucis indicæ cortex. xơ dừa: cairo: funium materia quæ ex nuce indicâ extrahitur.

dưả, dĕọn dửa: aparelhar: præparo, as.


D
D

dựa: encoſtarſe: innitor, eris. blái dựa: coxim de encosto: ſtragulum cui quis innititur. dựa ꞗách: encoſtarſe a parede: inniti parieti.

dựa, ở nưâng dựa: deterſe no caminho: moras nectere in itinere.

dựa: breu, reſina: pix, cis, reſina, æ. tlám, idem.

duêi, vide duôi.

dúc, vide túc.

dục, dâm dục: deshoneſtidades: venereæ res impudicæ.

dục, dịn dục: ſoffrer: ſuſtineo, es. nhịn nhục idem.

dục, mồ dục: rins: renes. blái cật, idem.

dức: matinada: ſtrepitus, vs. dức lác, idem. dức áo᷄ áo᷄: matinada de vozes: ſtrepitus ex vocibus. chớ dực: não façais matinada: ſtrepitum ne excites.

dức đầu: dor de cabeça: dolor capitis. dức cái dọt: lateiar o leicenço : palpitare furunculum. nhức[đính chính 9] idem.

dùi: pao com que ſe da: fuſtis quo quispercutit. lếy dùi mà đánh: tomai hũ pao e dailhe: fuſtem accipe & percute, một dùi, hai dùi &c: hũa baſtoada, duas baſtoadas: vna plaga, duæ &c.

dùi: badalo do ſino: malleus tintinnabuli. một duì, hai dùi: hũa badelada, duas badeladas: vnus ictus crepitaculi, duo &c. idem de horis horologij.

dùi đọuc[đính chính 10]: maço com que ſe dà no eſcopro: malleus quo faber percutit ſcalprum.

dùi: affroxar o que eſtaua teſo: relaxare quod tenſum erat. dêy dùi: afrouxou a corda: relaxatus eſt funis.

dùi, muì dùi: iſca do fuſil: fomes, itis. mùi nhùi, bùi dùi, idem.

dủi, cái dủi bắt cá: certa maſſa pera peſcar: naſſa quædam ad piſcandum. nhủi, idem.

dủi tăọc: pegar pollos cabellos: apprehendere capillis aliquem.

dủi dun dủi lào᷄ người ta: mouer o coração: mouere cor. vide dun.

duien nhau: quererſe: amare ſe inuicem.

dúm lưả: cobriro o fogo peraque

D
D

ſe não apague: cooperire ignem ne extinguatur. nhúm lửa, dấm lưả, hun lưả, idem.

dun dủi: botar o ciſco groſſo com pao pera varrer o miudo: eijcere baculo quiſquilias maiores, vt poſtea minores quis verrat.

dún, gấnh dún: tremer a pinga com o pezo: tremere baculum quo quis ante & retro diuiſum onus defert, præ oneris grauitate.

du᷄̀: vſar, ſeruirſe: vtor, eris. hàng ngày du᷄̀ đủ[đính chính 11]: o comer de que ſe vſa cada dia: alimentum quotidianum. du᷄̀ của này : ſiruome diſſo: vtor hac re. cho người ta du᷄̀: pera ſeruico dos homens: vtilitati hominum inſeruit.

du᷄̀ mình : eſtremecer: contremiſco, is. aliju᷄, vel dọu᷄. vel etiam dụ᷄.

dưng, ở dưng: eſtar ocioſo: otior, aris. người dưng: homem iſento: immunis, e. người dưng: peſſoa que não he parente: extraneus minimè coniunctus.

dưng: offerecer à peſſoa graue: primario viro aliquid of ferre. dưng cho Chúa: offerecer preſente ao Rey: offerre munus regi. hinc fit vt Ethnici eo verbo vtantur ſuperſtitiosè cum aliquid idolis offerunt.

dưng dưng tlao᷄o᷄: eſtar firme, não ſe mouer no coração: fixium eſſe, nec moueri in corde. dửng dưng, idem.

dừng ngựa: parar o cauallo: ſiſtere equum . ngựa chạy dừng lại: fazer parar o cauallo quando corre: ſiſtere currentem equum.

dứng, ở lào᷄ dứng dứng: firme nos propoſitos: tenax propoſiti, dửng, idem.

dựng: aleuantar: attollo, is. dựng cột len: aleuantar coluna: attollere columnam. dứng, idem.

dửng, vide dứng.

dững; todo: omnis, e. những, idem. dững bạc dững vàng: tudo he ouro e prata: omne quod eſt, argentum eſt & aurum. dững biển: tudo he mar, não ha ſe não mar: nihil eſt niſi mare. dững rừng: não ha ſe não mato; nihil eſt niſi ſylua, omne eſt ſylua.


D
D

duóc, vide nhuóc.

duôi, dể duôi người ta: deſprezar: contemno, is.

duổi mình: eſtender os membros do corpo: extendere corporis membra. duổi chên, duổi tay: estender os pes, eſtender as mãos: extendere pedes, extendere manus.

dưới: de baixo: infra, bề dưới: inferior: inferior, oris.

duọm: tingir: tingo, is. nhuọm idem.

dượm: eſperar: expecto, as. dượm đã: eſperai hum pouco: ſuſtine pauliſper.

duông đi: botar fora de caſa: expellere domo.

dường: ceder: cedo, is. nhường, idem.

dương thế: eſte mundo: mundus hic. người dương gian: homem mundado: implicatus mundi negotijs homo.

tứ dương: certo homem que dizem foy muito valente a quem adorão: quidam quẽ dicũt fuiſſe valdè robuſtum Tunquinenſes, & illum colunt.

dương, vide, âm dương.

dường cho con căn: tirar ſe da boca pera o filho comer: cedere filio cibum.

dường nào: de que modo: quomodo. nhường nào, idem. dường lạ: traça noua: modus extraordinarius. dường bàng hột thăóc: do tamanho de hum grão de arròs: inſtar grani orizæ.

dưởng: ſuſtentar: nutrio, is.

dướng, nói dêy dướng: trauar pratica: miſcere ſermonem.

dượng: neruos das pernas: nerui crurum. cắt dượng: cortar os neruos das pernas: neruos crurum præſcindere.

dụôt theo: andar a tràs de preſſa: ſequi cum ſeſtinatione.

du᷄, vide dou᷄, vel. dài.


  1. Gốc: dĕanh được sửa thành dĕành: chi tiết
  2. Gốc: nên được sửa thành nền: chi tiết
  3. Gốc: du được sửa thành : chi tiết
  4. Gốc: dĕa được sửa thành dĕạ: chi tiết
  5. Gốc: graſſa được sửa thành craſſa: chi tiết
  6. Gốc: do được sửa thành dĕò: chi tiết
  7. Gốc: cathalogum được sửa thành catalogum: chi tiết
  8. Gốc: bẹm được sửa thành bẹn: chi tiết
  9. Gốc: nhúc được sửa thành nhức: chi tiết
  10. Gốc: doục được sửa thành đọuc: chi tiết
  11. Gốc: dủ được sửa thành đủ: chi tiết